1402/06/19
درس‌نامه سبک زندگی عاشورایی/ ۹
عاقبت به‌خیری «حر» در کربلا الگویی برای همگان باشد
یکی از کسانی که در قضیه کربلا عاقبت به‌خیر شد، حر بن یزید ریاحی بود که با شهادت در راه امام حسین(ع) به سعادت اخروی دست پیدا کرد، اما آنچه که در قصه او می‌تواند برای ما درس و الگو باشد عوامل عاقبت به‌خیری آن آزادمرد است.
به گزارش پرتال جامع علوم و معارف قرآن، حجت‌الاسلام والمسلمین عیسی عیسی‌زاده، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم در یادداشتی که در اختیار ایکنای قم قرار داده، نوشته است: در آیه ۱۳۲ سوره طه آمده «وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا لَا نَسْأَلُكَ رِزْقًا نَحْنُ نَرْزُقُكَ وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَى؛ و كسان(اهل) خود را به نماز فرمان ده و خود بر آن شكيبا باش ما از تو جوياى روزى نيستيم ما به تو روزى مى‌دهيم و فرجام نيک براى پرهيزگارى است.»
«اهل» هر شخصی، عشیره و خویشاوندان او هستند و نیز کسانی که وابستگی بیشتری به شخص داشته باشند «اهل» گفته می‌شود و چون سوره «طه» در مکه نازل شده است، مصداق اهل در آن زمان، حضرت خدیجه(س) و حضرت علی(ع) بودند و ممکن است بعضی از دیگر از نزدیکان پیامبر اکرم(ص) را نیز شامل شود و با گذشت زمان، دامنه خاندان پیامبر(ص) گسترده شد.
در جمله «لانسئلک رزقاً نحن نرزُقُک» ظاهر مقابله‌ای که میان این دو جمله واقع شده این است که مراد از سؤال رزق، درخواست برای خودش باشد و این کنایه است از اینکه ما (خدای تعالی) از تو بی‌نیازیم و تو محتاج مایی.
از امام باقر(ع) روایت شده است که فرمود: خدا پیامبر(ص) را مأمور کرد که تنها اهل بیتش را امر کند تا بدانند که اهل بیت از پیش خدا منزلتی است که برای دیگران نیست. پیامبر(ص) نخست آن‌ها را با همه مردم مأمور به نماز کرد، سپس به تنهایی نیز آن‌ها را به نماز امر کرد؛ مراد از «والعاقبۀ لِلتقوی» این است که کسانی که پیامبر(ص) را تصدیق کنند، سرانجام نیک دارند و این همان عاقبت به‌خیری است.
پیام‌های آیه ۱۳۲ سوره طه
۱- رهبر جامعه اسلامی نباید از اصلاح و تربیت خانواده خویش غافل باشد. «وامُر اهلک بالصلاۀ»
۲- هر پدری نسبت به سرنوشت فکری و دینی خانواده خود مسئول است. «وَامُر اَهلک»
۳- یکی از مهم‌ترین زمینه‌های امر به معروف، خانواده و نزدیکان انسان است. «وامر اهلک»
۴- مبلغ باید در مرحله اول به تبلیغ خانواده خود بپردازد. «وامُر اهلَکَ»
۵- فرمان به نماز از میان سایر واجبات، رمز بیمه شدن اعضای خانواده است. «وامر اهلک بالصلاۀ»
۶- نماز یکی از مصادیق روشن و مهم معروف است. «وامر اهلک بالصلاۀ»
۷- امر به معروف، مداومت و پایداری نیاز دارد. «واصطبر علیها»
۸- خداوند از عبادت ما سودی نمی‌برد، ثمره آن به خود ما برمی‌گردد. «لانسئلک رزقا»
۹- سفارش به نیکی‌ها باید جدی و همراه با بیان آثار باشد. «وامُر اهلک... والعاقبۀ للتقوی»
۱۰- نماز زمینه‌ساز پاکدامنی و تقواست. «امر اهلک بالصلاۀ... والعاقبۀ للتقوی»
۱۱- خداوند، روزی‌دهنده همگان و برطرف‌سازنده نیاز آنان است. «نحن نرزقک»
۱۲- عاقبت به‌خیری در سایه تقوای الهی است. «والعاقبۀ للتّقوی»
۱۳- توجه به نیاز همه بندگان به خداوند در تأمین معاش، از بین برنده، پندار بهره بردن خداوند از عبادت بندگان است. «لانسئلک رزقاً نحن نرزقک»
۱۴- اقامه نماز، موجب فراهم آمدن زمینه‌های تقوا است. «والعاقبۀ للتقوی»
عوامل عاقبت به‌خیری در روایات
قال علی(ع): «انّ حقیقۀ السَّعادۀِ اَن یَختِمُ لِلمرءِ عملُهُ بالسعادَۀِ واَنَّ حقیقۀُ الشِّقاءِ اَن یَختِمَ للمرء عملُهُ بالشِّقاء؛ حقیقت سعادت این است که عمل انسان با خوشبختی پایان یابد و بدبختی حقیقی این است که عمل انسان با شقاوت پایان یابد.»
رسول خدا(ص) فرمود: چندان به عمل و رفتار کسی خوش‌بین نباشید تا ببینید تا پایان چگونه می‌ماند و به کجا ختم می‌شود، زیرا بسا فرد برهه‌ای از عمرش را به اعمال نیک بپردازد و راه خوبان را رود، ولی ناگهان متحول می‌شود و راه دوزخیان را بپیماید.
قال رسول‌الله(ص): «لایزالُ المؤمنُ خائفاً من سوءِ العاقِبَۀِ لایتَفِقَّنُ الوصولُ الی رضوانِ اللهِ حتّی یَکونَ وَقتَ نزعِ رُوحِهِ وظُهُور مَلَکِ المَوتِ لَهُ؛ مؤمن پیوسته از سوء عاقبت خود بیمناک است و یقین ندارد که آیا مقام خشنودی و رضای خدا را دریافت خواهد کرد یا نه تا هنگام مرگ و آمدن ملک الموت.»
عوامل عاقبت به‌خیری حُر در کربلا
یکی از کسانی که در قضیه کربلا عاقبت به‌خیر شد، حر بن یزید ریاحی بود که با شهادت در راه امام حسین(ع) به سعادت اخروی دست پیدا کرد، اما آنچه که در قصه او می‌تواند برای ما درسی باشد عوامل عاقبت به‌خیری آن آزادمرد است که در اینجا بخش به آن اشاره می‌شود.
۱- شناخت امام
مرحوم شهید مددی درباره تغییر روحیه حر بن یزید می‌نویسد: «گفته شده که یک علت اینکه «حر» به سیدالشهدا(ع) گروید این است که مدت زیادی همراه حضرت بود و از نزدیک او را می‌شناخت.»
۲- تفکر و بصیرت
حر بن یزید ریاحی کسی است که با فکر کردن به حق برگشت و با این کار آبروی عرشی و ملکوتی کسب کرد و وقتی به خدمت امام رسید مورد احترام آن حضرت قرار گرفت و بنا شد به اذن آن حضرت به میدان برود و از حق دفاع کند.
۳- چشم‌پوشی از دنیا
یکی از عوامل دیگر که سبب عاقبت به‌خیری حر شد، چشم‌پوشی او از چند روز زندگی دنیای زودگذر بود که سبب شد در مسیر سعادت گام بردارد بر همین اساس امام علی(ع) فرموده است: «مَن سَلا عن مواهب الدنیا عَزَّ» هر کس از موهبت‌ها و لذت‌های دنیا چشم بپوشد، عزیز می‌شود.
۴- عدم قصد جنگ با امام حسین(ع)
حر برای جنگ با امام حسین نیامده بود و این در حرف‌های حر هست، و در تاریخ هم ثبت شده است. از سوی دیگر ایشان امام را اکرام کرده بود و امام را شخصیتی می‌داند در جنگ با او سبب محرومیت از بهشت می‌شود و به همین دلیل وقتی یک منادی او را به بهشت وعده داد، پیش خود گفت: جنگ با سپر رسول خدا(ص) جنگی نیست که راهی به بهشت داشته باشد.
۵- ادب و احترام به حضرت زهرا(س) و امام حسین(ع)
یکی از عوامل عاقبت به‌خیری حر احترام او به حضرت زهرا(س) بود، زیرا در جواب امام حسین(ع) گفت: من نمی‌توانم از مادر شما جز به نیکی و پاکی یاد کنم و از سوی دیگر وقتی امام(ع) به حر گفت: بروید با اصحاب‌تان نماز بخوانید و ما هم با اصحاب‌مان نماز می‌خوانیم حر گفت: نه، وقتی شما نماز بخوانید ما پشت سر شما می‌ایستیم و با اصحابش پشت سر امام ایستادند و نماز خواندند.
احترام به اولیای خدا از اصلی‌ترین اصول دین است، ممکن است کسی حتی نماز شب به‌جا آورد و بار‌ها به حج برود، اما اگر اینجا مشکل داشته باشد به سرانجام نمی‌رسد و در نهایت ممکن است همه‌اش موجب نفاق باشد.