هشتمین مصاحبه علمی تخصصی پروژه ی نظام سازی با موضوع کلیات نظام سازی با حضور آیت الله سید کمال حیدری با کوشش پژوهشکده ی فرهنگ و معارف قرآن و با همکاری موسسه علمی فرهنگی رویش برگزار شد.

این مصاحبه در تاریخ 23/1/97 با حضور رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف و تنی چند از اساتید محترم حوزه و دانشگاه در محل دفتر آیت الله حیدری برگزار شد.

در ابتدای این مصاحبه دکتر یوسفی مقدم با بیان این نکته که برخی اصطلاح نظام سازی و برخی هم اصطلاح نظام یابی را به کار میگیرند، لذا با توجه به این مسئله از دیدگاه حضرتعالی امکان نظام سازی یا نظام سازی قرآنی وجود دارد یا نه؟ آیت الله سید کمال حیدری درپاسخ به این سوال گفت: شما قبل از آنکه این سوال را مطرح بکنید ابتدا باید یک سری پیش فرضها را برای خودتان حل بکنید سپس به بحث نظام سازی یا نظام یابی قرآنی برسید.اگر آن پیش فرضها حل نشود ورود شما به این بحث نظام سازی ناقص خواهد بود. مثلا یکی از پیش فرضها اینست که آیا اساسا اسلام قرار است به مسائل علوم انسانی هم پاسخ بدهد یا آنرا به عقل بشر واگذار کرده است؟ کما اینکه در علوم تجربی اسلام نگفته در مسائل تجربی یا طبیعی من پاسخ میدهم. لذا اینطور نیست که اسلام بگوید من تمام مسائل فیزیک را حل خواهم کرد. باید ابتدا به این مسئله جواب داد که آیا اساسا قرآن خود را موظف به ارائه ی نظام کرده است یا نه؟ پیش فرض این موضوع اینست که قرآن ابتدا یک نظام اقتصادی داشته باشد و در مقام بیان آن هم باشد لذا ابتدا باید این ثابت شود که اساسا قرآن در مقام بیان نظام اقتصادی یا غیره هست یا نه؟ وی در ادامه گفت: اگر کسی پرسید که پاسخ قرآن در خصوص فلان مسئله ی فیزیک چیست باید به او گفت این سوال بر اساس یک پیش فرض طرح شده و آن پیش فرض بیان باشد از اینکه قرآن باید در فیزیک هم اظهار نظر بکند. آیا این پیش فرض جایی ثابت شده است؟ باید این پیش فرضها را حل کرد و سپس بدنبال نظامهای سیاسی یا اقتصادی قرآن رفت. علی عبدالرازق یکی از علمای الازهر مصر در کتاب اصول الحکم حدود 90 سال پیش نوشته که اساسا اسلام هیچ نظام سیاسی ندارد. عبدالرزاق میگوید کل کارهای سیاسی پیامبر از بعد بشری بوده نه بعد وحیانی. لذا اگر شما مبنای ایشان را پذیرفتید دیگر نمیتوانید بدنبال نظام های قرآنی بگردید.

آیت الله سید کمال حیدری گفت: در خصوص پیش فرضها یک بحثی که در جهان عرب حدود 50 سال پیش و در ایران اخیرا مطرح میشود بحث قرآن است. محمد ارگون میگوید مهمترین و سالمترین منبع برای فهم معارف دین قرآن است. وی میگوید این قرآن پس از چندین مرحله به دست ما رسیده است. لذا باید در بحث نظامهای قرآنی باید ابتدا به این پیش فرض هم پاسخ داد.

مرحله ی اول قرآنی است که در ام الکتاب بوده است. مرحله ی دوم توسط امین وحی از کتاب مکنون به پیامبر رسیده است. مرحله ی سوم قلب رسوال الله است.مرحله ی چهارم پیامبر آنچه را بر قلبش نازل شده به زبان اورده است. آنچه که بر قلب پیامبر نازل شده آیا مفاهیم بوده یا الفاظ است؟ برخی هم بر این اساس میگویند قرآن انشاء پیامبر است. مرحله ی پنجم کسانی که از زبان پیامبر میشنیدند. مرحله ی شش، آن صحابه قرآنی را که از پیامبر شنیده بودند آنرا مینوشتند. مرحله ی هفتم گردآوری قرآنهای کتابت شده در یک جا. این مصحف را چه کسی جمع کرده است؟ مرحله ی هشتم تشکل قرآن است. مثل نقطه دار کردن و تشدید گذاری و .. بوده است. این مراحل در یک و نیم قرن ابتدایی اسلام صورت پذیرفته است. مرحله ی نهم علما وقتی این قرآن را خواندند چه تفسیر و برداشتی از قرآن داشتند؟ حالا شما این مرحله ی آخر را کنار بگذارید. در این 8 مرحله تا مرحله ی چهارم عصمتش را دارید.اما از مرحله ی پنجم به بعد اینها را غیر معصوم انجام داده است و از اشتباه مصون نبوده است. در بحث قرائات قرآن، این قرائتی که در دست ما است قراائت حفص عن عاصم است و حفص هم به اجماع علمای سنی وشیعه یک کذاب درجه ی یک بوده است.

آیت الله خویی در کتاب رجالی خود میگوید ما قرائت حفص عن عاصم را حتی به عنوان خبر واحد هم نمیتوانیم قبول کنیم. در کتاب القرائات علم من علوم القرآن اثبات کرده اند که 50 درصد قرآن اختلاف قرائت دارد. وی در ادامه افزود: شما در خصوص بحث نظام سازی قرآنی باید یک اساسهای محکمی برای خودتان انتخاب بکنید. که فردا یکی با یکی از این پیش فرضها بیاید و کل این بحث نظام سازی قرآنی شما را زیر سوال ببرد. برای ورود به موضوع نظامهای قرآنی باید به این پیش فرضها پاسخ بدهید. وگرنه از نظر علمی کار شما لنگ خواهد زد. لذا فرض را بر این میگذاریم که قرآن موجود واجد این پیش فرضها بوده و هیچ سوالل و نقدی در این موضوع مطرح نیست. حتی فرض میکنیم که ترتیب موجود آیات در یک سوره ی قرآن هم یک ترتیب توقیفی است. پس از گذر از تمام این پیش فرضها به این نکته میرسیم که آیا قرآن در خصوص نظامهای اقتصادی و سیاسی و ... ولو به صورت کلیات بیان کرده است یا نه؟ من معتقدم در بسیاری از موضوعات مطروحه در نظامهای قرآنی باید به سمت نظام یابی قرآنی برویم. چون آن موضوعات برای خدا مهم بوده و میدانسته که اگر قرنها هم میگذشت انسان نمیتوانست به آن دست پیدا بکند. یعنی در این موارد نفی شانیت علم میکند از انسان. وظیفه ی ما در مقام کشف و استخراج نظامها از قرآن است. به طور مثال انسان در مسائل تجسم اعمال امکان ندارد که بفهمد نار در بطن چگونه است؟ در کنار این مباحث، موضوعاتی هستند که بشر میتواند به آنها دست پیدا بکند ولکن اگر به قرآن رجوع کند زودتر به آنها دست پیدا خواهد کرد. در چنین مواردی باید نظام سازی کرد.

آیت الله سید کمال حیدری در پایان گفت: قرآن هر زمانی زنده است چرا که مصادیقی که در زمانهای مختلف پیش می آید متعدد بوده و وظیفه ی مجتهد اینست که بداند در زمان من مصداق آن آیه چیست؟! لذا معصوم فرموده که ما هر چه به شما گفتیم از ما بپرسید که این مطلب از کجای قرآن بیان شده است.