مساجد و جلسات قرآنی در شب‌های قدر، به‌عنوان مراکز عبادی و اجتماعی، نقش بسیار مهمی در زندگی مسلمانان دارند. شب‌ قدر، که به‌عنوان یکی از ارزشمندترین شب‌های سال شناخته می‌شوند، فرصتی است برای نزدیک‌تر شدن به خداوند و انجام اعمال صالح. در این شب‌ها، مساجد محلی برای تجمع مؤمنان و برگزاری مراسم فرهنگی و دینی می‌شوند. 

جلسات قرآنی در این شب‌ها نیز نقش کلیدی در ترویج معارف دینی و تقویت ایمان دارند. قرائت قرآن و تفسیر آیات الهی در این جلسات، به‌ویژه در شب‌های قدر، می‌تواند روحیه امید و آرامش را در جامعه تقویت کند و افراد را به انجام افعال نیک سوق دهد. 

علاوه بر تأثیرات فردی، این جلسات می‌توانند موجب تقویت پیوندهای اجتماعی و همبستگی مسلمانان شوند. برگزاری جلسات در مساجد، فرصتی برای تبادل نظر و احساسات میان افراد و افزایش آگاهی و شناخت دینی فراهم می‌آورد. در نتیجه، مساجد و جلسات قرآنی در شب‌های قدر نه تنها به تقویت ایمان و ارتباط با خدا کمک می‌کنند، بلکه به شکل‌گیری جامعه‌ای متحد و همدرد نیز می‌انجامند.

از همین‌رو، خبرنگار ایکنا از قم به گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی محمدی، عضو هیئت علمی پژوهشکده پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی درباره «نقش مساجد و جلسات قرآنی در شب‌های قدر و اثرات اجتماعی آن» پرداخته است که با هم می‌خوانیم.

شب‌های قدر چه ویژگی‌هایی دارند که نقش مساجد و جلسات قرآنی را در این شب‌ها برجسته‌تر می‌کند؟

شب قدر، شب مشخص شدن تقدیرهاست‌. این شب عظیم الشأن، فرصت مناسبی برای طلب رحمت و مغفرت الهی است که خداوند در این شب‌های عزیز، سفره مغفرت را برای بندگانش گشوده تا همه از این الطاف الهی بهره‌مند شوند. با توجه به آیه ۴ سوره مبارکه قدر که این‌چنین است: «تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ، در آن [شب] فرشتگان با روح به فرمان پروردگارشان براى هر كارى [كه مقرر شده است] فرود آيند.» یکی دیگر از ویژگی‌های شب قدر مشخص می‌شود که نزول فرشتگان الهی است.

همچنین از همین آیه متوجه می‌شویم که علاوه بر فرشتگان، روح که اعظم ملائکه است، در شب قدر نازل می‌شود. همچنین در آیات دیگر و روایات ائمه معصومین درمی‌یابیم که شب قدر از قدر و منزلت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.

مؤمنان در این شب که فرشتگان بر امام زمان(عج) نازل می‌شود و همچنین تقدیر یک‌ساله آدمی مقدر می‌شود و ابواب رحمت الهی باز است، در فضای اجتماعی که مسجد است، جمع می‌شوند. مسجد، مکانی است که افراد به‌صورت دسته جمعی دعا می‌کنند و باعث می‌شود که هم‌افزایی بالا رود و دعای مؤمنان بیشتر و بهتر برآورده شود.

جلسات قرآنی شب‌های قدر، چه نقشی در جذب جوانان به معارف دینی و قرآنی داشته‌اند؟

نقش جلسات قرآنی در مساجد را در چند حوزه می‌توانیم بررسی کنیم؛ نقش اول فضای ملکوتی و معنوی است که جلسات قرآنی از آن برخوردارند، سخنرانانی که جوانان را فراخوانی می‌کنند و باعث می‌شود که جوان خود را در جمعی ببیند که به یک سمت و سو حرکت می‌کند، ناخودآگاه به راه راست هدایت می‌شود.

حوزه دیگر، دعاها و قرائت‌هایی است که در این شب‌ها اجرا می‌شود، باعث می‌شود جوان پرشور، سرعت لازمه را برای تقرب و نزدیکی به خداوند می‌گیرد. به همین خاطر شاهد هستیم که در لیالی‌ قدر، بعضی جوانان دعای جوشن کبیر را ایستاده می‌خوانند و این به‌خاطر شور جوانی است تا به شکل بهتر مسیر الهی را طی کنند.

هر شب، یک سخنران در سه حوزه مسائل آموزشی را بیان می‌کند؛ حوزه بینشی که باورها و اعتقادات مردم به‌ویژه نسل جوان را اصلاح می‌کند که اغلب مشکلات موجود، به‌دلیل بینش غلطی است که داریم. اگر ما به آیه ۱۱۵ سوره مبارکه بقره «فَاَینَما تُولّوا فَثَمَّ وَجهَ الله، به هر سمتی که رو کنید، سمت خداست.» آگاه باشیم و اگر بدانیم که هر کاری که مرتکب شویم، خدا آن را می‌بیند و آگاه به آن است، مراقبت خواهیم کرد که مصداق آیه ۱۰۵ سوره مبارکه توبه است: «وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ، و بگو: عمل کنید یقیناً خدا و پیامبرش اعمال شما را می‌بینند.»

اگر مشکلات بینشی و اعتقادی مردم برطرف شود، مشکلات اجتماعی و اقتصادی و امثالهم نیر از بین می‌رود. برای نمونه فروشنده‌ای که از مال کم می‌گذارد، ریشه اشکال در اعتقاداتش است. بنابراین شب قدر بهترین فرصتی برای پیدا کردن راه درست اعتقاد است. 

نکته بعدی در جذب جوانان که در آموزه‌های سخنران وجود دارد، مباحث اخلاقی است. ما همه به اخلاق نیاز داریم اما جوانان گروه ویژه‌ای هستند که در مسیر تعالی، به آموزه‌های اخلاقی نیاز بیشتری دارند.

جوانی که اهل علم‌آموزی و کمک به دیگران است، مسجد بهترین جایگاهی است که جوان را به خواسته‌اش برساند. همبستگی و هم‌افزایی به‌وجود آمده در مسجد در شب قدر به بهتر انجام شدن تمام امور مذکور کمک می‌کند.

چه عواملی باعث موفقیت یا ناکامی مساجد در جذب مردم به برنامه‌های معنوی شب‌های قدر می‌شوند؟

از عوامل موفقیت می‌توان به برنامه‌ریزی دقیق اشاره کرد. در روایات نیز بسیار به این امر تأکید شده که نمونه‌ای از آن را می‌توان از این روایت امام علی(ع) دریافت که می‌فرمایند: «اُوصيكُم بِتَقوَى اللّه ِ و نَظمِ أمرِكُم؛ شما را به تقواى الهى و نظم در كارتان سفارش مى‌كنم.» نظم وقتی ظهور و بروز پیدا می‌کند که برنامه‌ریزی دقیقی وجود داشته باشد.

عامل دیگر موفقیت، تدارکات مناسب است. عدم وجود صوت و فضای مناسب و مسائلی از این قبیل فرد را از آمدن به آن مسجد دلسرد می‌کند. همچنین نقش رهبران مذهبی حاضر در مسجد نیز بسیار اهمیت دارد. ارتباطات اجتماعی قوی از دیگر عوامل یک مسجد موفق است. وقتی مساجد موفق می‌شوند که بسته به زمان و مکان، از امکانات مدرن روز استفاده کنند.

موارد ناکامی مساجد نیز برعکس هر آن‌چیزی است که بیان شد. همچنین مدیریت مسجد نباید وابسته به یک نفر باشد و باید از سوی مردم اداره شود. وابستگی مسجد به یک نفر باعث کم‌رنگ شدن مردم و فعالیت آنان در مساجد می‌شود. عامل بعدی ناکامی مسجد، بی‌توجهی به تنوع فرهنگی است. در مساجد افراد بسیاری می‌آیند که باید برای هر یک خوراک مخصوص او را آماده کرد تا جذاب‌سازی درست انجام شود. برنامه‌ها باید کوتاه و جذاب باشد تا باعث کسلی و خستگی شرکت‌کنندگان نشود.

آیا برنامه‌های شب‌های قدر در مساجد تأثیری در کاهش آسیب‌های اجتماعی و تقویت ارزش‌های اخلاقی داشته است؟ درباره چگونگی آن بگوئید.

نگاه به آمار‌ها نشان می‌دهد که مساجد چقدر در کاهش آسیب‌های اجتماعی تأثیر داشته‌اند. با بررسی آمارها متوجه می‌شویم که در شب‌های قدر، تعداد جرم و جنایت بسیار کاهش می‌یابد. همچنین افرادی که در مراسم‌های شب قدر شرکت می‌کنند، از آرامش روانی به خصوصی برخوردار می‌شوند.

هر چند ما مخالف فضای مجازی نیستیم اما شب قدر وقتی‌ است که انسان کمی از تعلقات دنیوی خود اعم از فضای پر از رنگی که در شبکه‌های اجتماعی وجود دارد، برای ساعاتی دل می‌کَند و به ارتباط با خدای خویش می‌پردازد که اینجاست که آیه «اَلا بِذَکر الله تطمئن القلوب» تداعی می‌شود.

بزرگترین مشکل جامعه فعلی ما آن است که آنقدری که باید به عدالت‌ورزی توجه نمی‌شود. بسیاری از عدالت دم می‌زنند اما بعضاً اثری از عدالت دیده نمی‌شود. در شب‌های قدر، نکات عدالت علوی بازخوانی می‌شود و یک تلنگر به انسانی است که فقط از عدالت علی(ع) سخن می‌گوید اما ردی از آن در اعمالش نیست.

در رأس همه آنان، خدایی شدن انسان در شب قدر است. انسان که خدایی شد، تمام فضائل یک انسان پسندیده را انجام می‌دهد که باعث ایجاد جامعه‌ای سراسر خیر و نیکی است. 

بسیاری از مردم برای شب‌های قدر در مساجد حضور پیدا می‌کنند، منبری‌ها و سخنرانی‌های این شب‌ها باید چه شاخصه‌هایی داشته باشد تا بر ارتقای معنویت مردم تأثیرگذار باشند؟

منبری‌ها باید به دو بخش توجه کنند؛ یکی ظاهر و صورت و دیگری محتوا. سخنران برای اینکه محتوای خوبی داشته باشد باید به سه نکته توجه کند؛ بینش‌ها و اعتقادات مردم را ارتقا دهد، اخلاق و تربیت که بخش مهمی از دین اسلام است را باید پوشش دهد و نکته آخر، توجه به مباحث کنشی یا رفتاری است.

باید محتوای سخنان الهام‌بخش باشد و تجلی ارحم‌الراحمین بودن خداوند متعال در دل و قلبش ساری و جاری شود. تشویق در تدبر قرآن کریم از مباحث دیگر مورد بحث در سخنان فرد سخنران است که باید مردم را بدان توصیه کند. هر چه که مباحث قرآنی‌تر باشد، قفل دل‌ها را می‌گشاید. مصداق این نکته آیه ۲۴ سوره مبارکه محمد است که می‌فرماید: «أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا، آيا به آيات قرآن نمى‏‌انديشند يا [مگر] بر دلهايشان قفل‌هايى نهاده شده است.»

نکته آخر مهم در ارتباط با منبریان، ارتباط‌گیری با مخاطب و ارائه الگوهای مناسب برای آنان است. هر چه بخواهیم الگوها را داستانی‌تر بیان کنیم، الگوپذیری از الگوهای معرفی شده ملموس تر و مؤثرتر خواهد بود. سخنران باید به رحمت و محبت خداوند تأکید کند تا کسی که حتی از درگاه خدا گریزان نیز بوده به راه الهی بیاید.