این بخش نشان میدهد چگونه کیفیت خوانش قرآن، فراتر از کمیت، جان و جسم را به نور حکمت الهی پیوند میزند. با روایاتی از امام علی(ع) تا امام رضا(ع)، کشف کنید چرا تلاوت آگاهانه، کلید گشودن درهای رحمت و شفاست.

قسمت دوم: توجه به قرآن

الف: فراگیری قرآن

درباره آثار آموختن قرآن از امیرالمؤمنین علی(ع) نقل شده که فرمود: « قرآن را فراگیرید زیرا فرا گرفتن قرآن مایه خرمی دل‌ها است». آن حضرت در سخنی دیگر در این باره فرمودند: «ای علی! قرآن را بیاموز و آن را به مردم، آموزش بده؛ زیرا به ازای هر حرفی، ده ثواب برای توست، و اگر بمیری، شهیدْ مُرده‌ای. ای علی! قرآن را بیاموز و آن را به مردم، آموزش بده؛ زیرا اگر [در آن حال‌] بمیری، فرشتگان، به زیارت قبر تو می‌آیند، همچنان که مردم به زیارت خانه کهن خدا می‌روند».

عبدالرحمان سُلّمی به یکی از فرزندان امام حسین(ع) سوره حمد را آموخت. وقتی کودک در حضور پدر، سوره حمد را خواند، حضرت حسین(ع) علاوه بر پول نقد و پارچه‌ای که از راه حق‌شناسی به معلّم طفل داد، دهان آموزگار را از دُر پُر کرد. کسانی از این همه عطا، تعجّب کردند و در آن باره از حضرت سؤال کردند. امام(ع) در جواب فرمود: کجا پاداش مالی من، با عطای آموزش این معلّم، برابری می‌کند. یعنی خدمت تعلیم سوره حمد، از عطای مالی من، ارزنده‌تر است.

امیرالمؤمنین علی(ع) در باره حق فرزند بر پدر نیز فرموده است: «از جمله حقوق فرزند بر پدر، این است که... و قرآن را به او بیاموزد.» خود ‌امیر المؤمنین علی(ع) نیز در انجام این وظیفه پدری خطاب به امام حسن(ع) فرمود: «و این که نخست، به تو کتاب خدا را بیاموزم و تفسیر قرآن و شریعت اسلام و احکام آن را به تو تعلیم دهم».

غالب بن صَعصَعه، نزدامیر مؤمنان علی(ع) آمد و فَرَزدَق نیز همراهش بود. آن حضرت به او فرمود:«تو کیستی؟». غالب گفت: من غالب بن صَعصَعه مُجاشِعی هستم. فرمود: «همان صاحب شتران بسیار؟». گفت: آری، فرمود: «از شترهایت، چه خبر؟». گفت: [شماری از] آن‌ها را حوادث روزگار، از بین بُرد و [شماری را] حقوق [و بدهکاری‌ها] پراکنده ساخت. فرمود: «این، بهترین راه آنهاست [که در راه خدا رفتند]». سپس فرمود: «ای ابو اخطَل! این جوانِ همراه تو کیست؟ ». گفت: پسرم، که شاعر است. فرمود: «قرآن را به او تعلیم ده؛ زیرا قرآن، برای او بهتر از شعر است». این سخن، در دل فَرَزدَق بود تا آن که خودش را به زنجیر بست و سوگند یاد کرد که تا یک سال، زنجیر از خود نگشاید تا قرآن را از حفظ کند و این بیت او، به همین مطلب، اشاره دارد: پایم در زنجیر مُجاشع نرفت مگر به اندازه نیازی که داشتم.

ب: تلاوت قرآن

از دیگر رهنمودهای ‌امیرمؤمنان در باره قرآن توصیه به تلاوت قرآن است که فرمود: «ازامیر مؤمنان علی(ع) نیز نقل شده که فرمودند: «هر کس قرآن را قرائت کند گویا نبوت در جان او قرار گرفته، با این تفاوت که به او وحی نمی‌شود.»

امیر مؤمنان علی(ع) در باره رعایت طهارت هنگان تلاوت قرآن فرمودند: «بنده خدا، هنگامی که طهارت ندارد، قرآن تلاوت نمی‌کند»

درباره مقدار تلاوت قرآن سقف خاصی تعیین نشده و خدای متعال فرمود: « آنچه برای شما امکان دارد قرآن بخوانید.» هر شخص باید احوال و شرایط خود را بسنجد و از مقدار کم شروع کند و اگر توانست اضافه کند چون به حسب آنچه در روایات آمده، کمی که انسان بر آن مداومت کند بهتر از زیادی است که انسان از آن خسته شود.

‌امیر مؤمنان علی (ع) در این باره می‌فرماید: « کار کم دایمی، ‌امید آورتر از زیادی خستگی آور است» خداوند متعال در قرآن مقدار خواندن قرآن را مقدار امکان مقید کرده و فرموده است: «آنچه برای شما امکان دارد قرآن بخوانید.» از وصایای رسول خدا(ص) به‌ امیرمؤمنان علی(ع) و مسلمانان تلاوت مستمر قرآن است. و همچنین فرموده‌اند: «بر شما باد آموختن قرآن و تلاوت زیاد آن».

البته در بعضی از روایات نسبت به استمرار تلاوت بعضی از آیات و سوره‌های قرآن در هر شب و روز توصیه شده است به عنوان نمونه در باره سوره نور آمده است که امام صادق(ع) در فضیلت تلاوت سوره نور فرموده است: «اموال و دامان عفت خود را با تلاوت سوره نور محفوظ دارید، و هم چنین به وسیله آن همسران خود را (از سقوط در دامان فساد) حفظ کنید، هر کس هر شب یا هر روز این سوره را بخواند، هیچ یک از خانواده او گرفتار بی‏عفتی نخواهد شد».

اما درباره زمان تلاوت قرآن از آیات قرآن کریم و احادیث استفاده می‌شود که قرائت قرآن و ذکر خدا در همه اوقات خوب است. ولی برخی زمان‌ها و مکان‌ها فضیلت بیشتری دارند، مانند: بعد از نماز صبح، هنگام غروب، شب قبل از خواب، نیمه‌های شب و سحرگاهان و به خصوص در ماه مبارک رمضان، در محل نماز، مساجد، حرم اولیاء، ائمه هدی(ع) و انبیاء(ع)، مسجد النبئ(ص) و مسجد الحرام.

امام رضا(ع) درباره قرائت قرآن در صبحگاهان می‌فرمایند: «شایسته است که انسان هر روز بعد از تعقیبات نماز صبح (حداقل) پنجاه آیه از قرآن را قرائت نماید.»

زمان مناسب دیگر، دل شب است، الآن سبک زندگی‌ها طوری شده که خیلی همت می‌خواهد در دل شب برخیزند ولی قرآن ستایش می‌کند کسانی را که در سحر گاهان تلاوت می‌کنند. خداوند به پیامبر می‌فرماید: شب برخیز و قرآن را به صورت شمرده تلاوت کن.

از زمان‌های مورد تأکید و تشویق ائمه(ع) بر تلاوت در آن زمان ماه مبارک رمضان است رسول خداوند(ص) در تشویق مردم به تلاوت در این ماه عزیز فرمودند: «از خداوند بخواهید تا شما را این ماه موفق به تلاوت قرآن نماید» و همچنین فرمود: «کسی که در ماه مبارک رمضان یک آیه قرآن بخواند پاداش او همانند کسی است که قرآن را در ماههای دیگر ختم کرده است».

امام باقر(ع) نیز در اهمیت این مسئله فرمودند: «برای هر چیز بهاری است و بهار قرآن، ماه رمضان است». ابی حمزه می‌گوید: بر امام صادق(ع) وارد شدم و شنیدم ابوبصیر از آن حضرت در این مورد سؤال می‌کند که، آیا در ماه مبارک رمضان در یک شب، ختم قرآن کنم؟ امام(ع) فرمود: نه این کار را نکن، ابوبصیر گفت در دو شب؟ امام فرمود: نه، ابوبصیر عرض کرد در سه شب چگونه است؟ امام(ع) فرمود: بله، ابوبصیر! برای رمضان حقی و حرمتی است که برای هیچ ماهی همانند ماه رمضان نیست و اصحاب رسول الله(ص) چنین بودند که در یک ماه یا کمتر از یک ماه، کل قرآن را تلاوت می‌کردند...».

اما در باره کیفیت تلاوت قرآن هرچند که زیاد قرآن خواندن و ختم قرآن، یک فضیلت است و پیشوایان دین، چنین می‌کرده‌اند، اما از آداب باطنی آن است که به کیفیت، بیش از کمیت توجه شود. «چگونه خواندن»، مهم‌تر از «چه قدر خواندن» است. امامان معصوم در عین آن که کثرت تلاوت داشتند، تدبر در آیات هم داشتند و قرآن با دل و جانشان همنوا و عجین می‌شد.

امیرمؤمنان علی(ع) در این باره توصیه کرده است که: «قرآن را روشن و استوار بخوانید و با ضربه‌های اثرگذار قرآن، بر دل‌های سنگ و قساوت گرفته خویش بکوبید، باشد که تکان بخورد و اثر پذیرد و همه فکر و همت شما این نباشد که به آخر سوره برسید.» و این یعنی توجه به کیفیت، بیش از کمیت!