حجت‌الاسلام والمسلمین علی آقاجانی؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، اول بهمن در نشست علمی «قرآن و تفقه مرسوم؛ درآمدی بر روش‌شناسی انتقادی محمد صادقی تهرانی در مواجهه با فقه موجود» از سلسله نشست‌های اولین همایش ملی مرجعیت علمی قرآن کریم که از سوی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم برگزار شد با بیان اینکه نوشته بنده براساس چارچوب نظریه توماس اسپریگنس است، گفت: این نظریه در مورد چگونگی تحلیل اجزای یک بحران و راه حل و ترسیم وضعیت آرمانی است که بنده دیدگاه توماس را بر نظر آیت‌الله صادقی تهرانی منطبق کردم تا اینکه ایشان چه چیزی را بحران می‌داند و تحلیل می‌کند. 

وی با بیان اینکه ایشان مهجوریت قرآن را به عنوان کلیدواژه تشخیص بحران معرفی کرده است، اضافه کرد: دلایل بحران را هم چند چیز می‌داند از جمله؛ ظنی‌الدلاله بودن قرآن، تفسیر قرآن با روایات و نه برعکس؛ ترجیح سنت غیرقطعی بر قرآن؛ بشری‌انگاشتن قرآن و برخی عوامل بیرونی مانند استعمار و  برای راه حل هم معتقد است که باید انقلابی قرآنی در همه ابعاد صورت بگیرد و براین اساس به نقد فقه موجود می‌پردازد. 

آقاجانی با بیان اینکه او به نقد تفقه پویا از سوی دیگر در نظریه قبض و بسط تئوریک شریعت پرداخته است و فقه پویا را بیان می‌کند که مبتنی بر قرآن و قطعی‌الدلاله بودن و استناد به سنت قطعیه است، تصریح کرد: ایشان تفقه متفاوتی را رقم می‌زند که خود او می‌گوید در ۵۰۰ مورد با فقه سنتی در احکام تفاوت دارد و این تفاوت مبتنی بر اجتهاد از قرآن کریم است. 

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با اشاره به تشخیص بحران که مرحله اول کار آقای صادقی است، گفت: ایشان بحران را مهجوریت قرآن در جوامع اسلامی می‌داند و در تمامی آثارشان این مسئله قابل مشاهده است لذا کلیدواژه مهجوریت در آثار ایشان زیاد دیده می‌شود و از آن به عنوان مکتب انفصال از قرآن نام برده و بعضا تعابیر تندی هم در مورد این مسئله به کار برده است. 

آقاجانی ادامه داد: ایشان هم به فقه به معنای عام و هم به فقه به معنای خاص که فقه سنتی حوزه است می‌پردازد و به فقه اهل سنت تعریض شدید دارد و می‌گوید که اهل سنت با استحسان و قیاس و ... که دارند سالوس و ثالوث هستند و فتاوای آنان با اختلاف درکات در تناقض با دستور الله است ولو اینکه ظاهر مستدل قرآنی دارد.

مشارب مختلف قرآن‌گرایی

وی با اشاره به اینکه قرآن‌گرایی مشرب وسیعی است، اظهار کرد: شریعت سنگلجی یکی از قرآن‌گرایانی است که در راس یکی از طیف‌های قرآن‌گرایان قرار دارد و البته او برخی موضوعات امامیه مانند رجعت را هم نمی‌پذیرد؛ البته در اینکه رجعت جزء ضروریات مذهب است بین علما بحث است از جمله مرحوم شیخ عبدالکریم حائری می‌گوید رجعت جزء ضروری مذهب نیست ولی برخی دیگر از اعاظم خلاف این اعتقاد را دارند. شریعت سنگلجی در درون حوزه مردود بود.

وی با بیان اینکه در راس طیف دیگری از قرآن‌گرایان، علامه طباطبایی قرار دارد که با وجود نقدهایی که بر ایشان نوشته شده است ولی مقبول حوزه است، تصریح کرد: مرحوم آقای صادقی تهرانی هم به نظر می‌رسد در طیف میانه قرار دارد یعنی نه خیلی مطرود و نه خیلی مقبول است؛ البته نکته برجسته در مباحث آقای صادقی تهرانی که نقطه قوت اوست این است که قرآن‌گرایی باید نمودی در فقه داشته باشد و به نظر می‌رسد ایشان چنین نمودی را لحاظ کرده و اصول استنباط قرآنی هم نوشته است.

آقاجانی با اشاره به ظنی‌الدلاله بودن قرآن که برخی مطرح کرده‌اند، بیان کرد: این افراد می‌گویند الفاظ قرآن گرچه قطعی است ولی دلالت آن ظنی است؛ نقطه تمرکز آقای صادقی هم دقیقا همین است و نقد جدی به آن وارد کرده است که در کتب شهید ثانی و فرزند او همچنین ابن فحد حلی، فیض کاشانی و وحید بهبهانی که مؤسس مکتب اصولی است وجود دارد. 

وی افزود: آقای صادقی معتقد است که از بدترین تهمت‌ها به قرآن ارائه پیش‌فرض‌های نادرست مانند همین ظنی‌الدلاله بودن است که موجب ساقط‌شدن قرآن از دلالت در علومی چون فقه است و امروزه این کار رخ داده است و ایشان نقد جدی بر آن وارد می‌کند. 

نقد بر فقه سنتی

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با اشاره به اینکه ترجیح روایات غیر قطعی بر قرآن از دیگر نقدهای ایشان به معتقدان این تفکر است، تصریح کرد: ایشان می‌گوید بر اساس این مبنا که برخی افراد دارند قرآن، قطعی‌السند و ظنی‌الدلاله در فقه کنونی و مرسوم است لذا در نظر آنان روایات بر قرآن ترجیح داده می‌شود ولی آیت‌الله صادقی معتقدند که اگر قرآن، قطعی‌السند و ظنی‌الدلاله است روایات ظنی‌السند و ظنی‌الدلاله هستند لذا روایات بر قرآن ترجیح ندارند مگر اینکه قرآن توسط روایات قطعی فهمیده شوند که در این صورت برای ما حجت خواهند بود.

آقاجانی اضافه کرد: ایشان این پیش‌فرض را هم مطرح می‌کند که فقط معصوم است که قرآن را می‌فهمد لذا ما فقط باید برای فهم قرآن سراغ معصومین(ع) برویم؛ ایشان روایات قطعی‌الصدور را می‌پذیرد زیرا اهل بیت(ع) قرآن ناطق هستند ولی غیرقطعی‌الصدور را نمی‌پذیرد.

وی تاکید کرد: ایشان ضمن تصریح بر اینکه وضع کنونی درست نمی‌شود مگر با ظهور حضرت حجت و تلنگر زدن بر نظرات علما، راه‌حل فقه پویا را برای این تعارض‌ها مطرح کرده و نکات و احکام جدیدی را در فقه معاملات و عبادات و سیاسات و ...مطرح کرده است؛ مثلا در بحث خمس دیدگاه متفاوت دارد و در فقه سیاسی، مصلحت را نفی کرده است و در مجموع ۵۰۰  فتوا در تغایر با فقه سنتی بیان کرده است.

منبع: خبرگزاری ایکنا