حجت‌الاسلام والمسلمین حسن صادقی؛ مدرس و پژوهشگر حوزه علمیه، اول بهمن‌ماه در نشست علمی «مبانی مرجعیت علمی قرآن کریم در حوزه قوانین» از مجموعه نشست‌های اولین همایش ملی مرجعیت قرآن کریم که از سوی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن برگزار شد با بیان اینکه در قرآن آیات فراوانی پیرامون رفتارهای فردی و اجتماعی وجود دارد که در اصطلاح فقه به آن‌ آیات‌الاحکام می‌گویند، گفت: بخش قابل توجهی از آیات قرآن در مورد احکام است؛ قرآن کریم کتاب آسمانی است و از طرف خدا با ویژگی‌های خالق، عالم، رب، حکیم و بی‌نیاز نازل شده است لذا قوانین الهی در قرآن برای انسان وضع شده است.

وی ادامه داد: این قوانین در مقایسه با قوانین بشری تفاوت بنیادین دارند تا جایی که برخی مبانی و ویژگی‌های قوانین بشری فاقد ویژگی قوانین خدایی است.

صادقی با تاکید بر مرجعیت قرآن کریم در بحث قوانین، افزود: منظور از مبانی در این بحث مبانی نظری است یعنی چرایی و چگونگی و گستره و اهداف قوانین یعنی این قوانین ابعاد و زوایا را مشخص می‌کند؛ مراد ما از قانون هم احکام عام است و شامل احکام تکلیفی، وضعی، امضایی، تاسیسی و مولوی است. 

صادقی با اشاره به مبانی قوانین قرآنی، گفت: بنده در تحقیقی ۳۰ مورد از مبانی را احصاء کردم؛ اولین مبنا، مبنای ثبات است؛ قوانین قرآن کریم از ثبات برخوردارند زیرا خداوند عالم مطلق است و عالم و انسان و جهان هستی و نسبت بین آن‌ها را به خوبی می‌شناسد لذا نیازی به اصلاح و تغییر هم ندارد در حالی که قوانین اساسی در کشورها بارها و بارها تغییر یافته است.

وی اضافه کرد: البته نسخ جزء موارد استثنایی و نادر است که آن را به عنوان تغییر نمی‌توان دانست؛ از طرفی با تغییر موضوع، حکم هم تغییر می‌یابد لذا عناوین اولیه و ثانویه هم داریم.

مدرس و پژوهشگر حوزه با اشاره به جهانشمول‌بودن آیات قرآن کریم، تصریح کرد: برخی آیات قرآن جزء احکام بین‌المللی است و نشان می‌دهد که قوانین قرآن، جهانی است. ویژگی دیگر جاودانگی قرآن است یعنی قرآن به لحاظ زمانی و مکانی اختصاص به یک زمان یا مکان خاص ندارد و قوانین طوری وضع شده است که این جاودانگی در آن است.

جامعیت قرآن

صادقی اظهار کرد: سعادت و کمالی که انسان باید به آن برسد در قرآن وجود دارد؛ علامه طباطبایی فرموده است اسلام فقط به عبادات اکتفا نکرده است و برای همه شئون انسانی مقرارت و قوانین جامعی دارد؛ خداوند جهان را همان طور که آفریده است قوانین آن را هم متناسب با آن خلق کرده و هم برای حرکت انسان و هم سکون او قانون دارد.

 وی ادامه داد: موضوع دیگر شمول آیات قرآن برای دنیا و آخرت است یعنی فقط به امور دنیوی نمی‌پردازد یا فقط به آخرت اشاره ندارد لذا قوانین و احکام زیادی در مورد دنیا و آخرت دارد. 

مدرس و پژوهشگر حوزه علمیه با بیان اینکه مبنای دیگر، انسجام و ارتباط میان قوانین است، تصریح کرد: قوانین بشری فقط در یک حوزه خاص وضع می‌شوند مثلا قوانین سیاسی ربطی به معنویت ندارند ولی در قرآن ارتباطی منسجم وجود دارد لذا یک موضوع در عین اینکه عبادی است، سیاسی است و در عین حال به ابعاد دیگر هم توجه دارد لذا از این زاویه انسان به عظمت قوانین قرآنی و علم خداوند پی می‌برد. 

وی با بیان اینکه رعایت عدل از مبانی دیگر است، گفت: عدل را به هر معنایی در نظر بگیریم قوانین قرآن، عادلانه است و نه افراط دارد و نه تفریط ولی در قوانین بشری معمولا به صورت کامل این رعایت وجود ندارد زیرا انسان محدودیت در فهم دارد؛ مبنای دیگر هم پیوند بین قوانین و اخلاق است که از وجوه متمایز بین قوانین بشری و الهی است.

صادقی با تاکید بر اینکه در قوانین بشری معمولا به اخلاق و تربیت در قوانین توجه نمی‌شود ولی قونین الهی با هم پیوند عمیق و عنیقی دارند، تصریح کرد: خیلی اوقات یکی از ابعاد قوانین قرآنی، تربیتی و اخلاقی است و از سویی پشتوانه مهم اجرایی قوانین همین ابعاد اخلاقی و تربیتی است.  

تناسب قوانین قرآن با توانایی انسان

وی ادامه داد: مبنای دیگر تناسب قوانین با توانایی انسان‌ است زیرا خداوند تکلیف مالایطاق به انسان ارائه نمی‌دهد و هرقدر موقعیت انسان بالاتر برود قوانین هم سخت‌گیرانه‌تر خواهد شد لذا بر پیامبر(ص) نماز شب واجب بود و افرادی که منتسب به ایشان هستند مانند زنانشان مورد سختگیری بیشتری واقع می‌شوند. 

صادقی بیان کرد: مبنای دیگر خردمندی و سازگاری با عقل است؛ همه می‌دانیم چنان چه وحی در کتاب تشریع مبناست، عقل هم در کتاب تکوین حجت است لذا رهاورد عقل هم الهی است.

این پژوهشگر اضافه کرد: البته شان عقل ادراک کلیات است نه جزئیات لذا قوانین الهی با کلیات درک عقلی مخالف نیست؛ آیت‌الله جوادی آملی فرموده است عقل تابع و تسلیم وحی است بلکه به برکت وحی به جزئیات هم آگاهی می‌یابد و بعد تحلیل و درک می‌کند لذا عقل و فطرت و وحی با هم هماهنگ هستند. 

مدرس و پژوهشگر حوزه با اشاره به سازگاری با تکوین و علوم تجربی قطعی اظهار کرد: خداوند آفریدگار هستی است و تدبیر هستی هم به دست خداوند است لذا هیچ وقت هستی با کتاب تشریع یعنی قرآن مخالفت نخواهد یافت البته علوم تجربی باید قطعی باشد و نه ظنی. 

منبع: خبرگزاری ایکنا