تین

پدیدآوررضا عباسی

تاریخ انتشار1390/01/17

منبع مقاله

share 1317 بازدید
تین

رضا عباسی

تین، نود و پنجمین سورۀ قرآن مجید در ترتیب مصحف، و بیست و هشتمین سوره در ترتیب نزول. در ترتیب مصحف پس از انشراح و پیش از علق، و در ترتیب مشهور نزول، پس از بروج و پیش از قریش (نک‍ : ابن ندیم، 28) جای دارد. تین سوره‌ای است مکی (برای دیدگاههای مخالف، نک‍ ‍: بغوی، 4/426؛ طباطبایی، 20/319)، با 8 آیه، 34 کلمه و 150 حرف.
با وجود حجم کم، سورۀ تین در بردارندۀ 3 بخش است: مقدمه (آیات 1-3)، فصل اصلی (آیات 4-6)، و نتیجه‌گیری (آیات 7-8). در مقدمه به نام دو میوۀ انجیر و زیتون (آیۀ 1) و نیز به نام دو مکان «طور سینین» و «بلد امین» (آیات 2-3) اشاره شده است. این سوره از جهت در برداشتن سوگندهایی به اشیاء و اماکن در سرآغاز، با سوره‌های بلد (90/1-3) و طور (52/1-6) شباهت دارد. در آیات فصل دوم، از جهانی دارای دو مقام، یکی مقام احسن تقویم و دیگری اسفل سافلین، سخن می‌رود، برپایۀ این آیات انسان یا در مقام نیکوی احسن تقویم ــ که با توجه به نوع بیان آیه مقام و مقر اصلی نوع انسان است‌ــ یا در حال سقوط به مقام مذموم اسفل سافلین تصویر گردیده است. کاربرد تعبیر «رَدَدْناهُ» برای نمایاندن حرکت دایره‌وار انسان در میان این دو مقام است. قسمت سوم و پایانی، با «فای» استفهام و گونه‌ای جمع‌بندی مطالب گفته شده آغاز می‌شود و این خود گویای آن است که سوره با رویکردی استدلالی و با ادلۀ استوار ادامه یافته، و اکنون زمان نتیجه‌گیری است. اما جمع‌بندی به ارائۀ پاسخ نینجامیده، و به طرح دو پرسش بسنده شده است: پرسش از انگیزه‌های انسان در انکار قیامت، و تواناتر بودن خداوند از همۀ حاکمان (آیات 7-8).
بعثت انبیا و جزا و پاداش (نک‍ ‍: طباطبایی، 20/318) و در نهایت، متمایز دانستن انسانها را می‌توان به عنوان موضوعات اساسی سوره برشمرد. در سوره‌های دیگری همچون واقعه (56/8-10)، انفطار (82/18، 29)، انشقاق (84/7-12) و زلزال (99/7-8) نیز شاهدِ گونه‌ای تفکیک و جداسازی میان انسانها هستیم. همچنین شباهت اسلوب بیانی استفهامی در پایان این سوره و سرآغاز سورۀ انشراح، و یادکرد موضوع خلقت انسان در هر دو، میان آنها رابطه برقرار کرده است (برای دیگر وجوه تناسب، نک‍ ‍: طبرسی، 10/395).
با تکیه بر مضامین یاد شده، و با توجه به قرار گرفتن این سوره به دنبال سورۀ انشراح در مصحف، به نظر می‌رسد که کل سوره، با نمودن نگاهی الٰهی به هستی و انسان، و بیان نقش
تکوینی ایمان و عمل صالح در تعیین سرنوشت، بر آن است که به پیامبر(ص) و به طور عام به همۀ مؤمنان آرامش درونی بخشد (قس: آلوسی، 30/173).
در شماری از روایات بر اظهار تصدیق پس از خواندن این سوره سفارش شده است (صنعانی، 2/452؛ طوسی، 10/377). دربارۀ فضیلت این سوره نیز روایات گوناگونی نقل گردیده است. روایاتی که پاداش بهشت برای خواندن این سوره بشارت می‌دهند، بیش از دیگر روایات جلب توجه می‌کنند (ابن بابویه، 278؛ نیز نک‍ ‍: بحرانی، 4/476؛ برای شأن نزولها، نک‍ ‍: قرطبی، 20/113-114؛ سیوطی، 430).
در نگاهی تاریخی به منابع تفسیری، با نزدیک‌تر شدن به تفاسیر معاصر، گرایش به برداشتهای نمادین از اصطلاحات و واژه‌هایی مانند تین، زیتون، طورسینین، احسن تقویم و اسفل سافلین پررنگ‌تر می‌شود.
به طور کلی در تفاسیر یکی دو سدۀ اخیر، تعدیل نگاه جزءنگر، و گرایش به تفسیر اصطلاحات این سوره با نظر به ساختار کلی آن درخور توجه است (نک‍ ‍: عبده، 119؛ قطب، 6/3932-3933؛ قس: طبرسی، 10/392 بب‍ ؛ فخرالدین، 32/8-9).

مآخذ:

آلوسی، محمود، روح المعانی، بیروت، ادارة الطباعة المنیریه؛ ابن بابویه، محمد، ثواب الاعمال، همراه با ترجمۀ علی‌اکبر غفاری، تهران، 1367ش؛ ابن ندیم، الفهرست؛ بحرانی، هاشم، البرهان، قم، 1394ق؛ بغوی، حسین، تفسیر (معالم التنزیل)، به کوشش خالد عبدالرحمان عک و مروان سوار، بیروت، 1407ق/1987م؛ سیوطی، اسباب النزول، به کوشش بدیع سیدلحام، بیروت، 1990م؛ صنعانی، عبدالرزاق، المصنف، به کوشش حبیب‌الرحمان اعظمی، بیروت، 1403ق؛ طباطبایی، محمدحسین، المیزان، بیروت، 1392ق؛ طبرسی، فضل، مجمع‌البیان، بیروت، 1415ق؛ طوسی، محمد، التبیان، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، داراحیاء التراث العربی؛ عبده، محمد، تفسیر القرآن الکریم، بیروت، 1341ق؛ فخرالدین رازی، التفسیرالکبیر، بیروت، داراحیاء التراث العربی؛ قرآن کریم؛ قرطبی، محمد، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، 1405ق؛ قطب، سید، فی ظلال القرآن، بیروت، 1402ق/1982م

مقالات مشابه

تين / سوره

نام نشریهدائرة المعارف قرآن

نام نویسندهسیدحبیب دشتی

توبه/سوره

نام نشریهدائرة المعارف قرآن

نام نویسندهسیدحبیب دشتی

جاثيه / سوره

نام نشریهدائرة المعارف قرآن

نام نویسندهمحمدحسن درایتی

بقره‌

نام نویسندهمحمدعلی لسانی فشارکی

توبه

نام نویسندهمحمدعلی لسانی فشارکی

انعام‌

نام نویسندهمحمدعلی لسانی فشارکی

انبياء

نام نویسندهمحمدعلی لسانی فشارکی

بروج‌

نام نویسندهمحمدعلی لسانی فشارکی

بلد

نام نویسندهمهدی مطیع