1. دائره المعارف قرآن کریم

تدوین دائره المعارف، شیوه‌ای است گزیده و بهینه برای عرضه بهنگام، آسان، و علمیِ تازه‌ترین داده‌های هر رشته دانش، خواه به گونه تخصصی و خواه عمومی. پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن که آثار گرانسنگی چون تفسیر راهنما و فرهنگ قرآن را به قرآن پژوهان پیشکش کرده، بر آن شد که بر پایة پژوهش‌های استوار و ارزشمند قرآنی انجام شده، برای بارنخست در جهان اسلام، دست به کار تدوین دائره المعارف تخصصی قرآن کریم زند. این اثر نخستین دائره المعارف قرآنی در جهان اسلام است که در قالب ضوابط شناخته شده دائره المعارفی در حال تدوین است.

تدوین دائره المعارف تخصصی قرآن کریم،‌ این هدف اصلی را دنبال می‌کند: ارائه آسان و بهنگام و علمیِ داده‌های ناب و اصیل در قلمرو مفاهیم، اعلام، و علوم قرآن کریم، به گونه‌ای که هم اهل تحقیق را به منزلة منبعی مادر و ماندگار، از مراجعه به منابع فرعی بی‌نیاز سازد؛ و هم عموم قرآن‌پژوهان را در شاخه‌های گوناگون قرآنی سیراب سازد.

طرح نخستینِ این اثر به سال 1375 خورشیدی پایه نهاده شد و با رایزنی کارشناسان و صاحب نظران از آغاز سال 1377 با تصویب نهایی مدخل‌ها، تنظیم پرونده‌های علمی و نگارش مقالات تداوم یافت. مجموع مدخل‌های این دائره المعارف از 3000 عنوان در می‌گذرند که از این میان حدود 2300 عنوان، اصلی و حدود 700 عنوان نیز ارجاعی هستند. انتظار می‌رود که این کار سترگ در 30 مجلّد سامان یابد. تا این هنگام پانزده جلد از این دائره المعارف تا پایان حرف «س» ـ آب تا سوده ـ در قطع وزیری منتشر و عرضه گشته و کار نگارش مقاله‌های مجلّدهای دیگر هم با سختکوشی ومجاهدت ادامه دارد.

ويژگى‌های دائره المعارف قرآن کریم:

نخستین دائره المعارف قرآنی در جهان اسلام؛

شامل اطلاعات پايه، معتبر و اصيل درباره معارف، علوم و اعلام قرآنى؛

ارائه همه آراء و دیدگاه های مهم و مبنایی در موضوعات قرآنی؛

نگاه جامع به هر یک از موضوعات و انعکاس همه دیدگاه های علمی؛

استفاده از منابع معتبر، اصيل و دست اول؛

رعایت صبغه قرآنی در همه مقالات؛

استوارى بر پايه نظام الفبايى در چينش مدخل‌ها؛

برخوردارى از نظام ارجاع درون مقاله اى و برون مقاله اى؛

بهره ورى از نثر معياری در مقالات؛

کتاب برگزیده در موارد متعدد در مجامع علمی و پژوهشی.

افتخارات:

لازم به ذکر است که این کتاب تاکنون در مجامع و محافل علمی افتخاراتی را کسب نموده است:

1. پژوهش برتر دبيرخانه دين­پژوهان کشور، سال 1380 ؛

2. کتاب برتر قرآنی دوازدهمين نمايشگاه بين­المللی قرآن کريم، سال 1383؛

3. کتاب سال جمهوری اسلامی ايران، سال 1384؛

4. کتاب برگزيده نمايشگاه قرآن و عترت، سال 1384؛

5. برگزیده نخستین جشنواره آیین و خرد؛

6. کتاب برگزيده قرآنی پانزدهمين نمايشگاه بين­المللی قرآن کريم، سال 1386؛

7. اثر برگزيده همايش مرزبانان وحی، سال 1387؛

8. پژوهش برتر در بخش حوزوی بيستمين نمايشگاه بين­المللی قرآن کريم، سال 1391.

 2. دانشنامه قرآن کریم ویژه نوجوانان

پدید آورندگان دائره المعارف قرآن کریم با گزینش موضوعات مورد نیاز برای نوجوانان و با بکار گیری جمعی مرکب از پژوهشگران قرآنی و متخصصان ادبیات کودک و نوجوان پروژه دانشنامه قرآن کریم ویژه نوجوانان را آغاز کرده‌اند. در این طرح مقالات متناسب با سطح علمی نوجوانان و نیز با در نظر گرفتن نیازهای آنها بازآفرینی و نگارش می‌شود و قرار است این اثر در قالب 15 جلد و 1500 مقاله ارائه شود.

جلد اول این اثر در قطع رحلی و کاغذ گلاسه و به صورت تمام رنگی منتشر شده است و پنج جلد دیگر از این اثر نیز آماده نشر است.

3. دانشنامه اعلام قرآن

بخش قابل توجهی از مدخلهای موجود در دائره المعارف قرآن کریم مربوط به اشخاص و اماکن و حوادثی است که قرآن به نام آنها تصریح و یا اشاره کرده است. معمولا این بخش مشتمل بر داستانهای پندآموز قرآن است. این اثر کوشیده است تا ذیل هر یک از اعلام مصرّح و غیر مصرّح،‌ قصه‌های قرآن و نیز فضا و سبب نزول آیات را با توجه به روایات اسباب نزول شرح و تبیین ‌کند:

تاکنون پنج جلد از این اثر در قطع وزیری منتشر شده است و پیش بینی می‌شود مجموع این اثر در 10 جلد ارائه شود.

4. دانشنامه قرآنی اخلاق

پیامبر عظیم‌الشأن اسلام، هدف از بعثت خود را اتمام مکار اخلاق شناسانده است و قرآن یگانه معجزه جاویدان آن حضرت نیز به این نیاز بشر اهتمامی ویژه دارد و از این رو قرآن را کتاب انسان‌سازی و تربیت نامیده‌اند.

با عنایت به این رسالت قرآن، مجموعه مدخلها و مقالات اخلاقی دائره المعارف قرآن کریم که رهنمودهای تربیتی و اخلاقی دارد، در دانشنامه قرآن اخلاق گرد آمده است و جلد اول این اثر از مدخل «آبرو» تا «حیات طیبه» در قطع رحلی منتشر شده است.

پیش بینی می‌شود مجموع این اثر در قالب سه مجلد به علاقه‌مندان موضوعات اخلاقی قرآن ارائه شود.

5. دانشنامه علوم قرآنی

موضوعات مرتبط با قرآن و علوم وابسته به آن مانند مسائل ادبی قرآن، تاریخ قرآن، اختلاف قرائات، تفسیر و تأویل که از آنها با عنوان «علوم قرآنی»‌ یاد می‌شود از مباحث جذاب برای عموم به خصوص قرآن پژوهان و دانشجویان علوم قرآنی بوده است. از این رو متولیان دائره المعارف قرآن کریم مصمم شدند تا مقالات علوم قرآنی این دائره المعارف را در قالب «دانشنامه علوم قرآنی» عرضه کنند.

بحمدالله جلد نخست این اثر مشتمل بر بیش از 80 مقاله و مشتمل بر موضوعاتی مانند ادبیات قرآن، اسباب نزول، اشتراک در قرآن، اسرائیلیات، اعجاز قرآن، تاریخ قرآن، تحریف‌ناپذیری قرآن، ترادف و تفسیر منتشر شده است و پیش‌بینی می‌شود این مجموعه در قالب سه جلد رحلی ارائه شود.

6. دانشنامه قرآنی معارف عقلی

موضوع پیوند وحی با عقل و شهود از مسائل مهم معرفتی است و آیات نورانی و روشنگر قرآن کریم در همه عرصه‌ها و از جمله حوزه‌های مختلف معارف عقلی، عرفانی، کلامی و منطقی داور نهایی و فصل الخطاب‌اند، از این رو دست‌اندرکاران دائره المعارف قرآن کریم، مدخلهای دارای گرایش‌های عرفانی، فلسفی، کلامی و منطقی را نیز گزینش کرده و با عرضه آن‌ها بر قرآن کریم در پرتو روایات و استفاده از آن آرای مفسران، به شناسایی و جمع‌‌آوری هدایت‌های قرآنی پرداخته و حاصل کار را در قالب مقالات در اختیار علاقه‌مندان به مطالعات قرآنی قرار داده‌اند.

بحمدالله تاکنون جلد اول این مجموعه از «آخذ» تا «پیمان» منتشر شده است. پیش بینی می‌شود مجموعه این اثر در قالب 5 جلد رحلی ارائه شود.

7. دانشنامه قرآنی فقه و اصول

بخش قابل توجهی از آیات قرآن کریم ناظر به احکام فقهی و تکالیف عملی انسان است. از همین رو آثار زیادی با عنوان آیات الاحکام از سوی فقیهان قرآن پژوه ارائه شده است از سوی دیگر اصولیان در موضوعات زیادی مانند حجیت خبر واحد به آیاتی از قرآن استدلال کرده‌اند. مجموعه مقالات مرتبط با فقه و اصول در دائره المعارف قرآن کریم گزینش شده و به صورت مستقل در مجموعه‌ای با عنوان «دانشنامه قرآنی فقه و اصول» ارائه خواهد شد.

جلد اول این دانشنامه با موضوعاتی مانند آیات الاحکام، اجتهاد، ارث،‌ ازدواج و ارتداد منتشر شده است.

پیش‌بینی می‌شود این مجموعه در قالب چهارجلد رحلی ارائه شود.

8. دانشنامه قرآنی حج و سرزمین وحی

مقالات دائره المعارف قرآن کریم که به گونه‌ای مرتبط با حج و حرمین است به علت انعکاس دیدگاه قرآنی در این موضوعات و در راستای برآورده کردن نیازهای معرفتی، کلامی و تاریخی زائران بیت الله از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ از این رو این گونه مقالات به صورت جداگانه در قالب مجموعه‌ای با عنوان «دانشنامه حج و سرزمین وحی» به میلیون‌ها زائری که سالانه توفیق تشرف به زیارت خانه خدا را دارند ارائه می‌شود. در این مجموعه مدخلهای مناسک اماکن مرتبط با حج، شخصیت‌های نقش آفرین در حج و شخصیت‌هایی که قبور آنان زیارت می‌شود غزوات و حوادث روی‌ داده در سرزمین وحی و نیز موضوعات فقهی و کلامی چالشی بین شیعه و دیگر مذاهب، گرد‌ آمده است.

آماده سازی جلد نخست این دانشنامه مراحل نهایی خود را طی می‌کند. پیش‌بینی می‌شود این مجموعه در قالب 4 جلد رحلی ارائه می‌شود.

9. دانشنامه قرآنی ادیان

مدخلهای مربوط به ادیان توحیدی و نیز ادیان شرک‌آمیز پیش از اسلام که به نوعی در قرآن کریم و منابع تفسیری بازتاب یافته و همچنین آموزه‌ها،‌ نمادها، شعائر و حوادث مهم دین اسلام به عنوان یکی از ادیان توحیدی در مجموعه‌ای با عنوان «دانشنامه قرآنی ادیان» ارائه خواهد شد این دانشنامه در حال حاضر در شورای علمی گروه دائره المعارف پژوهشکده تصویب شده و مراحل تصویب در پژوهشگاه را طی می‌کند و در صورت تصویب به سرعت جلد نخست این دانشنامه به نشر سپرده خواهد شد.

پیش بینی می‌شود این دانشنامه در قالب دو جلد رحلی ارائه شود.

10. دانشنامه قرآنی زن و خانواده

دانشنامه قرآنی زن و خانواده برگرفته از دائره المعارف قرآن کریم، شامل مقاله‌هایی که در ارتباط با اعلام زنان و مدخلهایی که ویژه زنان و یا از شئون خانواده است و یا اینکه زنان احکام متفاوت و جداگانه‌ای دارند، و نیز شامل القاب و عناوینی که مختص زنان است.