قال على عليه‏السلام : من استقبَل وجوه الآراء عرَف مواقعَ الخطاء؛ كسى كه با آراى گوناگون روبرو شود، نقاط اشتباه را خواهد شناخت(1).
نظامى عروضى در چهارمقاله در آداب شاعرى آورده است شاعر بايد «در روزگار جوانى بيست هزار بيت از اشعار متقدمان ياد گيرد و ده هزار كلمه از آثار متأخران پيش چشم كند و پيوسته دواوين استادان همى خواند و ياد همى گيرد»(2). نيوتن نيز كه توفيق علمى خود را مرهون گذشتگان، بويژه ارسطو، گاليله، كپلر و دكارت مى‏دانست گفته است: «اگر توانسته‏ام [افق را [اندكى دورتر از ديگران بنگرم، بدان سبب است كه بر شانه‏هاى غولان ايستاده‏ام»(3).
اقدام به هر عملى بدون تأنّى و تأمّل و بدون اطلاع كافى و اشراف كامل بر پيشينه آن، فرو رفتن در باتلاق ندانم‏كارى است. سلف صالح و گذشتگان ما، قبل از ورود در هر كارى بويژه حوزه تحقيق و پژوهش، آداب و مقدمات آن را با دقت و وسواس علمى بررسى و رعايت مى‏كردند. تا جايى كه براى مسأله به نظر كم اهميتى همچون سرودن يك شعر «كه هر چه بدروغتر پرفروغتر» چقدر اهتمام مى‏كردند. چه تمهيداتى كه انديشيده نمى‏شد و چه مرارتها كه تحمل نمى‏گرديد!
اگر زمانى بيهقى گفته «هيچ چيز نيست كه به خواندن نيرزد»(4) گزاف نگفته است. نبايد آثار آنان را با كتابهاى بچاپ و بفروش روزگار خودمان مقايسه كنيم. آثارى كه شمار زيادى از آنها نه تنها به يك بار خواندن بلكه به يك ورق زدن و نگاه كردن هم نمى‏ارزد. به گفته استاد محمّد رضا حكيمى گروهى دست به كار تأليف و نويسندگى مذهبى شده‏اند كه فاقد همه يا بيشتر صلاحيتهاى لازمند(5) و در مقابل، هر يك از آثار پيشينيان ارزش خواندن و برخى ارزش چندبار خواندن را دارند. آثارى همچون اشارات ابن سينا، مقدمه ابن خلدون، اسفار ملاصدرا، مثنوى مولوى و گلستان سعدى تا چندين بار خوانده نشوند فهميده نمى‏شوند. شعار متقدمان «كم‏گوى و گزيده‏گوى چون درّ» بوده است، آنان پيرو «مكتب دقت» بوده‏اند نه «سرعت» بزرگان ما پس از هزار ليت و لعلّ قلم به دست مى‏گرفتند و با هزار خون دل كتاب مى‏نوشتند تا كاتبان رنج استنساخ و تكثير آن را بر خود هموار نمايند. در آن عصر، در هر پس‏كوچه‏اى دستگاه چاپ و نشر وجود نداشت تا قلمفرسايى هر نويسنده‏اى كه حرمت قلم نمى‏داند منتشر گردد و چهره اسلام مشوّه و موجب وهن دين شود(6).

بدون ترديد كسى كه مى‏خواهد از زبان دين سخن بگويد و درباره آن بنويسد مسئوليتى دوچندان دارد. بويژه درباره قرآن ـ آخرين كتاب آسمانى ـ كه اكثر علوم اسلامى به طفيلش بوجود آمده يا در سايه‏اش رشد كرده‏اند. قرآنى كه بيشترين تحقيقات اعم از كتاب، مقاله و رساله را به خود اختصاص داده است. به قول مصطفى صادق الرافعى متفكر مصرى در اعجاز القرآن و البلاغة النبويه «از آن زمانى كه تاريخ به‏وجود آمده در همه عالم كتابى شناخته نشده است كه به اندازه قرآن يا نزديك به آن شرح و تفسير نگاشته شده يا درباره آن كتاب تصنيف شده باشد».
نظر به آنچه گفته شد، انتظار آگاهى و اشراف بر منابع مهم قرآنى اگر براى يك مسلمان عادى توقع بالايى باشد، براى يك پژوهشگر مسلمان كمترين توقع و نخستين گام در قرآن‏پژوهى است. كسى كه از آثار و پيشينه غنى قرآن‏پژوهى بى‏خبر است چگونه مى‏تواند ارزيابى دقيق از قرآن داشته باشد و براى آينده برنامه‏ريزى و تحقيق كند.
بزرگى كسى آورد خود به دست*** كه بنيان گذارد به چيزى كه هست
اين در حالى است كه ما در عصر ارتباطات و دستيابى سريع به اطلاعات به سر مى‏بريم و مى‏توانيم با فنّاورى اطلاعات و كتاب‏شناسى و طبقه‏بندى آثار، «انفجار انتشارات» را مهار كنيم و از آن استفاده بهينه نماييم.

گرايش عمده فصلنامه علمى ـ ترويجى مشكوة «قرآن و حديث» است. از اين رو تعداد مقاله‏هاى قرآنى ارسال شده به دفتر مجله معتنابه است. همچنين پژوهشگران زيادى از راه دور و نزديك اظهار تمايل مى‏كنند تا در حوزه قرآن‏پژوهى با مجله همكارى داشته باشند و به دنبال موضوعاتى هستند كه بايسته تحقيق و پژوهش است. عده‏اى نيز سراغ كتاب‏شناسيها، مقاله‏ها و منابع مهم قرآنى را مى‏گيرند. از اين رو با همين بضاعت مزجات بر آن شدم تا گزيده و فهرستواره‏اى از كتاب‏شناسيها و منابع مهم قرآنى را براى كسانى كه اشراف كمترى بر اين منابع دارند تقديم كنم. اميدوارم اين فهرست مانعى براى كارهاى موازى و موجب صرفه‏جويى وقت پژوهشگران و اتقان بيشتر آثار آنان باشد.
فهرست حاضر از سه بخش: كتابها (73 اثر)، مقالات (43 مقاله)، نشريات و ويژه‏نامه‏هاى قرآنى (38 ويژه‏نامه) تشكيل شده است.
چنان كه گفته شد درباره قرآن و پژوهشهاى قرآنى آثار و كتاب‏شناسيهاى فراوانى منتشر شده است. حتى كتاب‏شناسى كتاب‏شناسيهاى قرآنى نيز فراهم آمده كه در اين مقاله معرفى شده است. در واقع سنگ بناى اين فهرست را مقاله «كتاب‏شناسى كتاب‏شناسيهاى قرآنى» از محمّد على هاشم‏زاده، منتشر شده در جلد دوم دانشنامه قرآن و قرآن‏پژوهى پى افكنده است. گزيده‏اى از آن منابع و نيز استدراك آن، به همراه كتاب‏شناسيهايى كه پس از آن منتشر شده ره‏آورد اين مقاله است.
نمايه حاضر تلفيقى است از كتاب‏شناسيها، مجموعه‏ها، شمارى از دايرة‏المعارف‏ها و معجم‏هاى قرآنى، كه سهم آثار كتاب‏شناسى در موضوعات گوناگون قرآنى ـ اعم از كتاب يا مقاله ـ به مراتب بيشتر است. از جمله كتاب‏شناسى جهانى قرآن كريم؛ قرآن و اهل بيت؛ ترجمه‏هاى قرآن به زبانهاى مختلف؛ پايان‏نامه‏هاى قرآنى؛ زن در قرآن؛ تحريف‏ناپذيرى قرآن و قرآن و علوم جديد كه آثار به ترتيب حروف الفبا معرفى شده است.

بديهى است، دست يافتن بر معارف بلند قرآنى و دريافتن شمّه‏اى از حقيقت و روح قرآن، مقوله‏اى ديگر است كه با اشراف بر منابع قرآنى و حفظ برخى اصطلاحات ـ كه براى قيل و قال «اهل مدرسه» مفيد است ـ حاصل نمى‏شود. بلكه براى راه يافتن به خلوت قرآن، قبل از هر چيز، قلبى سليم و حقيقت جو لازم است. چنان كه حكيم سنايى گفته است:
عروس حضرت قرآن نقاب آنگه براندازد *** كه دارالملك ايمان را مجرد بيند از غوغا

1ـ آثار الحنابله فى علوم القرآن المطبوع ـ المخطوط ـ المفقود، سعود بن عبد اللّه‏ الفنيسان، بى‏جا، بى‏نا، بى‏تا، 233ص.
2ـ آشنايى با تفاسير قرآن، سيد محمّد على ايازى، قم: دفتر تبليغات اسلامى، 1371، 128ص. معرفى فشرده 80 دوره تفسير از شيعه و اهل سنت انجام شده است.
3ـ از مفاهيم قرآن، مصطفى اسرار، تهران: مَحيا، چاپ اول، 1375، 156ص. مجموعه‏اى از 148 مقاله كوتاه در توضيح مفاهيم كليدى قرآن به شيوه الفبايى.
4ـ اَعلام القرآن، عبدالحسين شبسترى، قم: انتشارات دفتر تبليغات اسلامى، چاپ اول، 1379، 1128ص. شامل مقالاتى در معرفى اعلام مصرّح و غير مصرّح قرآن.
5ـ اعلام دراسات القرآنية في خمسة عشر قرنا، مصطفى الصاوى الجوينى، اسكندريه: منشأة المعارف، 1982م، 381ص. معرفى اجمالى آثار قرآنى به ترتيب قرن و زمان تأليف در شش فصل.
6ـ اَعلام قرآن، محمّد خزائلى، تهران: اميركبير، چاپ پنجم، 1378، 805ص. 114 مقاله بلند در معرفى اعلام قرآن.
7ـ اهتمام ايرانيان به قرآن: كتاب‏شناسى توصيفى ترجمه و چاپ قرآن كريم، سيد ياسر ايازى، رشت: كتاب مبين، 1380، 432ص.
8ـ الايرانيون و الادب العربى، رجال علوم قرآن، قيس آل قيس، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالى، 2 جلد. معرفى قرآن‏پژوهان و آثار قرآنى آنها به ترتيب تاريخ فوت مؤلف.
9ـ البرهان فى علوم القرآن، محمّد بن عبداللّه‏ الزركشى، بيروت: دارالمعرفه، چاپ اول، 1410ق، 4 جلد.
10ـ پژوهشى درباره تفسير شيعه و تفسيرنويسان آن مكتب، رجبعلى مظلومى، تهران: نشر آفاق، چاپ اول، 1404ق، 359ص. معرفى تفاسير و مفسران شيعه.
11ـ تاريخ ترجمه از عربى به فارسى (از آغاز تا عصر صفوى) ترجمه‏هاى قرآن، آذرتاش آذرنوش، تهران: سروش، 1375، 327ص. كتاب در دو بخش تنظيم شده و نكات مهمى درباره ترجمه‏هاى كهن و مقايسه آنها دارد.
12ـ تاريخ ترجمه قرآن در جهان، جواد سلماسى‏زاده، تهران: انتشارات اميركبير، چاپ دوم، 1369، 168ص. معرفى ترجمه‏هاى قرآن به زبانهاى مختلف.
13ـ تفسير و تفاسير جديد، بهاءالدين خرمشاهى، تهران: انتشارات كيهان، چاپ اول، 1364، از ص 163 تا 213 به معرفى 328 اثر تفسيرى در قرن 14 پرداخته شده است.
14ـ التفسير و المفسرون، محمّد حسين ذهبى، قاهره: مكتبة وهبه، چاپ چهارم، 1409ق، 3 جلد. در اين اثر به معرفى تفصيلى تفاسير فرق مختلف اسلامى، پرداخته شده است.
15ـ چكيده پايان‏نامه‏هاى علوم قرآنى، طاهر حديثى، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1376، سيزد + 257ص. چكيده پايان‏نامه‏هاى مقاطع كارشناسى ارشد و دكتراى دانشگاهها گردآورى شده است.
16ـ چكيده پايان‏نامه‏هاى قرآنى كارشناسى ارشد و دكتراى دانشگاهها و مراكز آموزش عالى، جعفر نكونام، تهران: مؤسسه نمايشگاههاى فرهنگى ايران، 1377. تاكنون چند جلد از آن منتشر شده است.
17ـ دانشنامه قرآن و قرآن‏پژوهى، بهاءالدين خرمشاهى، تهران: دوستان ـ ناهيد، چاپ اول، 1377، 2 جلد، 2382ص. در اين اثر 3600 مقاله در حوزه‏هاى گوناگون قرآن‏پژوهى در 19 محور گرد آمده است. معرفى آثار و كتاب‏شناسيها از جمله آنهاست كه در اين مقاله از آن بهره برده‏ايم.
18ـ دايرة‏المعارف قرآن، جلال الدين سيوطى، ترجمه محمّد جعفر اسلامى، تهران: بنياد علوم اسلامى، چاپ اول، 1362، 2 جلد. اين اثر ترجمه الاتقان فى علوم القرآن بوده كه مشتمل بر هشتاد نوع از علوم مرتبط با قرآن است.
19ـ دايرة المعارف قرآن كريم، مركز فرهنگ و معارف قرآن، قم: مؤسسه بوستان كتاب قم، چاپ اول، 1382، 720ص، جلد اول (آب ـ ابوصرمه) هدف اصلى اين دايرة‏المعارف، ارائه اطلاعات ناب و اصيل در قلمرو موضوعات قرآنى است كه در ذيل هر مدخل مى‏آيد. همه مقالات اين دايرة‏المعارف داراى رويكرد قرآنى بوده و با سبك و شيوه علمى دايرة‏المعارف‏نويسى هماهنگ است. در پيشگفتار كتاب 32 شبه دايرة‏المعارف قرآنى شمارش شده است.
20ـ راهنماى گنجينه قرآن، احمد گلچين معانى، مشهد: انتشارات كتابخانه آستان قدس رضوى، 1347، 373ص.
21ـ رجال و نساء أنزل اللّه‏ فيهم قرآنا، عبدالرحمن عميره، بيروت: دارالجيل، چاپ اول، 1990، 12 جلد در 3 مجلّد. شامل مقالاتى بر نظام الفبايى درباره كسانى كه آيات قرآن در شأن آنان نازل شده است.
22ـ سير نگارشهاى علوم قرآنى، محمّد على مهدوى‏راد، تهران: دبيرخانه نمايشگاه قرآن كريم، چاپ اول، 1379. به معرفى تفصيلى نگارشهاى علوم قرآنى به ترتيب قرن پرداخته شده است. قبلاً به صورت سلسله مقالات در 12 شماره از شماره 3 به بعد مجله بينات چاپ شده است.
23ـ سيرى در تدوين كتب اعجاز قرآن (از آغاز تا عصر حاضر)، كتابشناسى اعجاز قرآن، محمّد على رضايى، پايان‏نامه كارشناسى ارشد در دانشكده الهيات تهران، 1373، 203ص.
24ـ شناختنامه تفاسير: نگاهى اجمالى به 130 تفسير برجسته از مفسران شيعه و اهل سنت، محمّد على ايازى، رشت: كتاب مبين، 1378، 326ص.
25ـ طبقات مفسران شيعه، عبدالرحيم عقيقى بخشايشى، قم: دفتر نشر نويد اسلام، 1371 تا 1376، 5 جلد. معرفى 2 هزار مفسر از قرن اول تا پانزدهم.
26ـ طبقات المفسرين، جلال الدين سيوطى، بيروت: دارالكتب العلميه، 175ص. معرفى 136 قرآن‏پژوه اعم از مفسر و غير آن.
27ـ طبقات المفسرين، شمس الدين داوودى، بيروت: دارالكتب العلميه، چاپ اول، 1403ق، 2 جلد. معرفى 704 مفسر قرآنى از قرن اول تا قرن دهم.
28ـ علوم قرآن و فهرست منابع، سيد عبدالوهاب طالقانى، قم: دارالقرآن الكريم، چاپ اول، 1361، 428ص. در اين اثر علاوه بر مباحث علوم قرآنى آثار مهم پيرامون موضوعات علوم قرآنى در بيش از 220 صفحه به ترتيب حروف الفباى نام كتاب معرفى شده است.
29ـ فرهنگ موضوعى تفاسير (بر اساس بيست دوره تفسير قرآن از شيعه و اهل سنت)، جمعى از محققان مركز فرهنگ و معارف قرآنى، قم: مؤسسه بوستان كتاب قم، چاپ اول، 1382، 3 جلد، 2115ص. اساس اين فرهنگ بر مبناى حروف الفباى سرعنوانهاى موضوعى و موضوعات فرعى برگرفته از متن بيست دوره تفسير ترتيبى از شيعه و اهل سنت ـ از قرن چهارم تا چهاردهم ـ نظام يافته است.
30ـ فرهنگنامه قرآنى، گروه فرهنگ و ادب بنياد پژوهشهاى آستان قدس رضوى زير نظر محمّد جعفر ياحقى، مشهد: آستان قدس رضوى، 5 جلد. فهرست 142 ترجمه خطى موجود در كتابخانه مركزى آستان قدس رضوى، در مقدمه اين اثر ذكر گرديده است.
31ـ فهرس التفسير و علوم القرآن و القراءات، مكة المكرمة: مركز البحث العلمى و احياء التراث، 1406ق، 2 جلد، 305-381ص.
32ـ الفهرس الشامل للتراث العربى الاسلامى المخطوط التفسير و علومه، المجمع الملكى للبحوث الحضارة الاسلامية، عمان: مؤسسه آل البيت، چاپ اول، 1987 به بعد، 12 جلد.
33ـ فهرس المخطوطات دارالكتب الظاهرية: علوم القرآن، عزة حسن، دمشق: مجمع العلمى العربى، 1381، 462ص.
34ـ فهرست پايان‏نامه‏هاى قرآنى دانشجويان دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالى، تهران: معاونت فرهنگى جهاد دانشگاهى، دفتر مطالعات و پژوهشهاى فرهنگى 1374، 104ص. در اين اثر حدود 200 پايان‏نامه قرآنى معرفى شده است.
35ـ فهرست قرآنهاى خطى كتابخانه سلطنتى، بدرى آتاباى، تهران: كتابخانه سلطنتى، 1351، 493ص.
36ـ فهرست كتب علوم القرآن مكتبة المصغرات الفلمية فى قسم المخطوطات فى عمادة شؤون المكتبات فى الجامعة الاسلامية، مدينة منورة: وزارة التعليم العالى، 1416ق، 443ص.
37ـ فهرست مقالات علوم قرآنى، به كوشش على عاشورى و برزين ضرغامى، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1378، 545ص. 3383 مقاله قرآنى از مطبوعات و نشريات ايران پس از انقلاب گردآورى و در ذيل موضوعات گوناگون تنظيم شده است.
38ـ فهرست مقالات قرآن كريم، شهرام اصغر نياويند و فاطمه عبادى آق قلعه، اين فهرست با گردآورى بيش از 10 هزار عنوان مقاله به زبانهاى فارسى، عربى و اردو از داخل و خارج كشور آماده چاپ است.
39ـ فهرست مقالات قرآنى دهه هفتاد (1370-1379)، دبيرخانه نمايشگاه بين‏المللى قرآن كريم، قم: دليل‏ما، چاپ اول، 1381، 412ص. شامل معرفى 2058 مقاله در حوزه‏هاى مختلف علوم قرآنى مى‏باشد.
40ـ فهرست موضوعى نسخه‏هاى خطى عربى كتابخانه‏هاى جمهورى اسلامى ايران، علوم قرآن، قرائت، سيد محمّد باقر حجتى، تهران: انتشارات سروش، جلد اول، 1370، جلد دوم، 1375.
41ـ فهرست نسخ خطى قرآنهاى مترجم كتابخانه مركزى آستان قدس رضوى، محمّد آصف فكرت، مشهد: آستان قدس رضوى، چاپ اول، 1363. معرفى 326 نسخه خطى قرآن مترجم در كتابخانه مركزى آستان قدس رضوى.
42ـ فهرست نسخه‏هاى خطى گنجينه قرآن، على اكبر خانمحمدى، تهران، مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگى، چاپ اول، 1370.
43ـ فهرس كتب القراءات القرآنية فى مكتبة المصغرات الفلمية فى قسم المخطوطات فى عمادة شؤون المكتبات فى الجامعة الاسلامية، مدينة المنوره: وزارة التعليم العالى، 1415ق، 352ص.
44ـ قرآن‏پژوهى (هفتاد بحث و تحقيق قرآنى)، بهاءالدين خرمشاهى، تهران: مركز نشر فرهنگى مشرق، چاپ اول، 1372. در اين اثر 16 تفسير و 8 ترجمه قرآن و چند اثر ديگر به صورت تفصيلى معرفى گرديده است.
45ـ قرآن در آينه پژوهش: مقالات علمى ـ پژوهشى فارغ التحصيلان دكترى تخصصى، محمّد كاظم شاكر، تهران: 1380. در چند جلد (دفتر) منتشر شده است.
46ـ قرآن‏نويسان و برگزيده قرآنهاى نفيس ايرانى، محمّد عليدوست، تهران: انتشارات آزاده، چاپ اول، 1375، 243ص.
47ـ كارنامه جمهورى اسلامى ايران: مرورى بر عملكرد فعاليتهاى قرآنى بيست و پنج ساله كشور، مركز توسعه و ترويج فعاليتهاى قرآنى، تهران: 1382، 560ص. شامل اطلاعات مفيدى درباره مراكز و مؤسسات قرآنى، نشريات قرآن‏پژوه، مسابقات، نمايشگاهها، سخنرانيها و خادمان قرآن مى‏باشد.
48ـ كتاب‏شناسى تفاسير قرآن كريم (1357-1379)، تهيه و تنظيم دبيرخانه نهمين نمايشگاه بين‏المللى قرآن كريم، رشت: كتاب مبين، 1380، 159ص.
49ـ كتاب‏شناسى توصيفى كتاب‏شناسيهاى قرآنى، هادى ربانى، تهران: آفرينه، 1378، 184ص. شامل معرفى كتاب‏شناسيها، مقاله‏نامه‏ها، فهرست پايان‏نامه‏ها و فهرست كتابهاى خطى مى‏باشد. قبلاً به صورت سلسله مقالات در مجله صحيفه مبين شماره‏هاى 2، 4، 8، 13 و 14 چاپ شده است.
50ـ كتاب‏شناسى جهانى ترجمه‏ها و تفسيرهاى چاپى قرآن مجيد به شصت و پنج زبان (1515-1980م)، عصمت بينارق ـ خالد اِرِن، ترجمه و نگارش محمّد آصف فكرت، مشهد: بنياد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، 1373، 360ص.
51ـ كتاب‏شناسى جهانى قرآن كريم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، قم: خانه كتاب قم، چاپ اول، 1382، 4 جلد، 1898ص. 9500 كتاب در حوزه‏هاى مختلف قرآن و علوم قرآنى به زبانهاى عربى، فارسى، اردو، انگليسى، فرانسوى، آلمانى و... معرفى شده است. جلد چهارم اين مجموعه با فهرستهاى متنوع بر بازدهى اثر افزوده است.
52ـ كتاب‏شناسى علوم و معارف قرآنى (1357-1379)، تهيه و تنظيم دبيرخانه نهمين نمايشگاه بين‏المللى كتاب قرآن كريم، رشت: كتاب مبين، 1380، 343ص. دربردارنده 2350 اثر قرآنى.
53ـ كتاب‏شناسى قرآن و علوم قرآنى، صديقه سلطانى‏فر ـ مريم حكيم سيما، تهران: سازمان تبليغات اسلامى، 1370، 440ص. در اين اثر 1700 عنوان كتاب قرآنى شمارش شده است.
54ـ كتاب‏شناسى قصص قرآن و تاريخ انبياء، حسين فعال عراقى‏نژاد، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1376. بيش از 1200 كتاب و 450 مقاله درباره قصص قرآن و مطالب پيرامون آن معرفى شده است.
55ـ كتاب‏شناسى قصه‏هاى قرآنى پيامبران عليهم‏السلام ، ائمه عليهم‏السلام و صحابه، تهران: واحد مطالعات و تحقيقات اسلامى سازمان اوقاف و امور خيريه، تهران: انتشارات اسوه، 712ص. تنها آثارى كه بازگوكننده قصه‏هاى قرآنى است در چهار بخش جمع‏آورى شده است.
56ـ كتاب‏شناسى كتب علوم قرآنى، دفتر مجامع و فعاليتهاى فرهنگى معاونت امور فرهنگى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1375، 143ص. در اين اثر بيش از 900 عنوان كتاب در موضوعات مختلف قرآنى معرفى شده است.
57ـ كتاب‏شناسى مطالعات قرآنى به زبانهاى اروپايى (1700-1995)، مرتضى كريمى‏نيا با همكارى مركز مطالعات فرهنگى بين‏المللى معاونت پژوهشى سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامى، تهران: الهدى، 1380، 268ص. شامل معرفى كتابها و مقاله‏هاى علوم قرآنى مى‏باشد.
58ـ كتابنامه بزرگ قرآن، محمّد حسن بكائى، تهران: نشر قبله، 1374 به بعد. اين اثر كه تاكنون شانزده جلد آن تا حرف «ظ» انتشار يافته به ترتيب حروف الفباى نام كتاب جامعترين كتابنامه و كتاب‏شناسى قرآنى در دهها جلد خواهد بود.
59ـ كتابنامه كتابخانه تخصصى مركز فرهنگ و معارف قرآن، مركز فرهنگ و معارف قرآن، قم: دفتر تبليغات اسلامى. شامل معرفى ده هزار كتاب بوده و در حال تنظيم است.
60ـ گزيده مقالات و متون درباره مطالعات قرآنى در غرب، دفتر مطالعات اسلامى به كوشش مرتضى كريمى‏نيا، تهران: الهدى، چاپ اول، 1380، 167 + 504ص. متن 25 مقاله قرآنى به زبان انگليسى و فرانسوى همراه با چكيده فارسى آنها آمده است.
61ـ مستشرقون و الدراسات القرآنية، محمّد حسين على الصغير، اين كتاب با دو اثر ديگر مؤلف تحت عنوان دراسات قرآنيه در انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم 1413ق منتشر گرديده است. اين اثر نيز با عنوان خاورشناسان و پژوهشهاى قرآنى توسط آقاى محمّد صادق شريعت ترجمه و در تهران: مؤسسه مطلع الفجر، 1372 منتشر شده است.
62ـ معجم تفاسير القرآن الكريم، عبدالقادر زمامه و ديگران، بى‏جا: دارالبيضاء، منظمة الاسلامية للتربية و العلوم و الثقافة، 1417ق، 1376. شامل معرفى تفسيرها و مفسران از ديرباز تا عصر حاضر.
63ـ معجم الدراسات القرآنية، ابتسام مرهون الصفار، عراق، 1983-1984م، 638ص. اين اثر بر اساس حروف الفبا در موضوعات علوم قرآنى و نام كتاب تنظيم گرديده است و با تفكيك كتابهاى چاپى و خطى مى‏باشد.
64ـ معجم الدراسات القرآنية، عبدالجبار الرفاعى، مركز الثقافة و المعارف القرآنية، قم: انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم، چاپ اول 1413ق، 2 جلد، 848ص. در اين اثر 4150 مقاله قرآنى منتشر شده در مطبوعات داخلى و خارجى در 72 موضوع قرآنى طبقه‏بندى و با فهارس متعدد ارائه گرديده است.
65ـ معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الامامية، عامر الحلو، بيروت: دارالموسم للاعلام، چاپ اول، 1404ق، 399ص. آثار قرآنى شيعه به ترتيب حروف الفباى نام كتاب اجمالاً معرفى شده است.
66ـ المعجم فى فقه لغة القرآن و سرّ بلاغته، با اشراف محمّد واعظ‏زاده خراسانى، مشهد: بنياد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، چاپ اول 1419. شناسنامه آمارى هر كلمه و مقدار بسامد آن در آيات مكى و مدنى، نصوص لغوى، نصوص تفسيرى، وجوه و نظائر قرآن، اصول لغوى و استعمال قرآنى شش بخش اصلى دايرة المعارف بوده كه براى تك تك مفردات قرآنى و مشتقات آن لحاظ شده است. اين معجم در سطحى كاملاً تحقيقى و بر اساس ريشه لغوى مفردات قرآن پى‏ريزى شده است. جلد نهم اين مجموعه از (ج ب ن ـ ج م ل) بزودى منتشر خواهد شد.
67ـ معجم مخطوطات الشيعة حول القرآن، قم، دارالقرآن الكريم آيت اللّه‏ گلپايگانى، 290ص.
68ـ معجم مصنفات القرآن الكريم، على اسحاق شواخ، رياض: دارالرفاعى، 1403ق، 4 جلد. در اين اثر 3281 اثر با تفكيك چاپى، خطى و نامشخص به ترتيب حروف الفباى نام كتاب در موضوعات مختلف قرآنى تنظيم گرديده است.
69ـ معجم المفسرين، عادل نويهض، لبنان: مؤسسه نويهض الثقافيه، 1403ق، 2 جلد، 1023ص. در اين اثر مفسران از صدر اسلام تا زمان انتشار كتاب به ترتيب الفبايى نام مؤلف معرفى و تنظيم گرديده است.
70ـ معرفى نرم‏افزارهاى علوم قرآنى، ستاد برگزارى ششمين نمايشگاه قرآن كريم، تهران: 1377، 46ص.
71ـ المفسرون، حياتهم و منهجهم، سيد محمّد على ايازى، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، چاپ اول، 1373، 868ص. شامل معرفى 120 دوره تفسير شيعه و اهل سنت.
72ـ نخستين مفسران پارسى‏نويس، موسى درودى، تهران: انتشارات نور فاطمه، 1362، 231ص.
73ـ هزار سال تفسير فارسى، سيد حسن سادات ناصرى ـ منوچهر دانش‏پژوه، تهران: نشر البرز، 1369، 880ص. در اين اثر 28 تفسير كهن فارسى به طور مفصل معرفى مى‏گردد.

74ـ «استدراك كتاب‏شناسى قصه‏هاى قرآن»، محمّد على هاشم زاده، آينه پژوهش، س 4، ش 20، مرداد و شهريور 1372، ص 94-108. اين مقاله با معرفى 1405 اثر، مستدرك مقاله «راهنماى پژوهش در داستانهاى قرآن» نوشته آقاى مهدى مهريزى كه در شماره 15 همين مجله به چاپ رسيده مى‏باشد.
75ـ «اعجاز القرآن: قائمة ببليو غرافية»، فرقانى، رسالة القرآن، ش 2، 1411ق، ص 182-199. معرفى 140 اثر در موضوع اعجاز قرآن.
76ـ «ببليو غرافيا: دليل اعراب القرآن»، فرقانى، رسالة القرآن، ش 2، 1411ق، ص 171-179. معرفى 74 اثر در موضوع اعراب قرآن و در شماره 4 مجله مستدرك آن توسط سيد احمد حسينى آمده است.
77ـ «پايان‏نامه‏هاى قرآنى»، دانشنامه قرآن و قرآن‏پژوهى، جلد 1، ص 412-435. در اين مدخل 572 پايان‏نامه به ترتيب الفباى عنوان پايان‏نامه آورده شده است.
78ـ «ترجمه‏هاى قرآن كريم به زبانهاى مختلف»، ابوالقاسم رادفر، دانشنامه قرآن و قرآن‏پژوهى، جلد 1، ص 577-606. در اين مقاله ترجمه‏هاى قرآن به 82 زبان گوناگون جمع‏آورى شده است. يادآور مى‏شود آقاى دكتر ابوالقاسم رادفر كه بخش «ترجمه‏هاى قرآن» دانشنامه قرآن را برعهده داشته است؛ علاوه بر اين از صفحه 515 دانشنامه به بعد به ترتيب نگاهى دارد به ترجمه‏هاى آلمانى، اردو، انگليسى، ايتاليايى، تركى و روسى قرآن كريم در بيش از 30 صفحه دانشنامه.
79ـ «ترجمه‏هاى موجود قرآن كريم به زبانهاى گوناگون»، ج. پيرسن، ترجمه هوشنگ اعلم، تحقيقات اسلامى، س 1، ش 2، 1365، ص 1-11.
80ـ «رسائل جامعيه حول القرآن الكريم»، عبدالجبار الرفاعى، رسالة القرآن، ش 8 ، 1412ق، ص 193-208، ش 10، 1413، ص 197-212.
81ـ «فرهنگهاى قرآنى»، محسن معينى، دانشنامه قرآن و قرآن‏پژوهى، جلد 2، ص 1573-1581. 145 فرهنگ اختصاصى لغات قرآن و 21 فرهنگ عمومى گردآورى شده است.
82ـ «فهرست پايان‏نامه‏هاى قرآنى موجود در كتابخانه تخصصى مركز فرهنگ و معارف قرآن»، محمّد على هاشم‏زاده، پژوهشهاى قرآنى، ش 9، و 10، 1376. معرفى 220 عنوان پايان‏نامه قرآنى در مقاطع دكترى و كارشناسى ارشد، موجود در كتابخانه تخصصى مركز فرهنگ و معارف قرآن.
83ـ «فهرست مقالات فارسى ترجمه قرآن كريم» هادى حجت، ترجمان وحى، س 3، ش 5، شهريور 1378. 505 مقاله درباره ترجمه‏هاى قرآن و مسائل پيرامون آن تا پايان سال 1377 گردآورى شده است.
84ـ «كتاب شناخت پژوهشهاى طبيعت در قرآن»، دين‏پژوهان، س 12، ش 2، بهمن و اسفند 1381. معرفى 103 كتاب فارسى و عربى.
85ـ «كتاب‏شناسى احكام قرآن»، محمّد على هاشم‏زاده، پژوهشهاى قرآنى، ش 3، 1374، ص 165-184. گردآورى 167 اثر در موضوع احكام قرآن بر اساس ترتيب قرن.
86ـ «كتاب‏شناسى اسباب نزول»، محمّد على هاشم‏زاده، دانشنامه قرآن و قرآن‏پژوهى، جلد 2، ص 1801-1806. بيش از 40 اثر مستقل درباره اسباب نزول و 19 كتاب غير مستقل جمع‏آورى شده است.
87ـ «كتاب‏شناسى اعجاز قرآن»، مهدى ستارزاده، بينّات، س 9، ش 33، بهار 1381.
88ـ «كتاب‏شناسى افسانه تحريف (1) و (2)»، محمّد صحتى سردرودى، صحيفه مبين، ش 2 و 3، پاييز و زمستان 1374، ص 59-64 و 58-67. گردآورى 134 اثر در موضوع تحريف.
89ـ «كتاب‏شناسى الميزان و علامه طباطبايى»، محمّد على هاشم زاده، بينات، س 9، ش 34، تابستان 1381. 233 كتاب، پايان‏نامه و مقاله گردآورى شده است.
90ـ «كتاب‏شناسى تحريف‏ناپذيرى قرآن كريم»، محمّد امينى، بينات، س 6، ش 21، بهار 1378. شامل گردآورى 166 اثر كه در پنج بخش تنظيم شده است.
91ـ «كتاب‏شناسى ترجمه‏هاى فارسى قرآن كريم»، محمّد تقى اجاق فقيهى، صحيفه مبين، ش 5، بهار 1375، ص 59-70. معرفى 32 ترجمه فارسى كامل و 30 ترجمه ناقص در پنجاه سال اخير.
92ـ «كتاب‏شناسى ترجمه‏هاى فارسى قرآن»، محمّد على هاشم‏زاده، دانشنامه قرآن و قرآن‏پژوهى، جلد 1، ص 570-576. 91 ترجمه فارسى قرآن در اين مقاله بر اساس نام بزرگ مترجم، گردآورى شده است.
93ـ «كتاب‏شناسى تفاسير قرن چهارده»، محمّد على هاشم‏زاده، پژوهشهاى قرآنى، ش 7 و 8 ، 1375، ص 324-397. جمع‏آورى 806 تفسير قرآن در قرن 14 با تفكيك تفاسير كامل، ناتمام، سور و آيات.
94ـ «كتاب‏شناسى تفسير الميزان»، محمّد على هاشم‏زاده، پژوهشهاى قرآنى، ش 9 و 10، 1376. معرفى تفسير الميزان و كتابها و مقالات پيرامون آن.
95ـ «كتاب‏شناسى تفسير پژوهى و روشهاى تفسيرى»، محمّد على هاشم‏زاده، دانشنامه قرآن و قرآن‏پژوهى، جلد 2، ص 1806-1820. 311 اثر در اين مقاله بر اساس حروف الفباى كتاب جمع‏آورى شده است.
96ـ «كتاب‏شناسى توصيفى ترجمه‏هاى انگليسى قرآن»، مطالعات ترجمه، س 1، ش 3، پاييز 1382.
97ـ «كتاب‏شناسى زن در قرآن»، محمّد صادق كفيل، پيام زن، س 9، ش 101، مرداد 1379.
98ـ «كتاب‏شناسى سيماى خانواده در قرآن»، فاطمه عبادى، بينات، س 7، ش 27، پاييز 1379.
99ـ «كتاب‏شناسى طبقات آيات»، محمّد على هاشم‏زاده، دانشنامه قرآن و قرآن‏پژوهى، جلد 2، ص 1824-1829. قريب به 90 معجم موضوعى و كشف الآيات جمع‏آورى شده است.
100ـ «كتاب‏شناسى غريب القرآن»، فرج اللّه‏ غلامى، بينات، ش 7 و 8 ، 1374، ص 184-195 و 170-181، گردآورى 339 اثر در موضوع غريب القرآن. اين مقاله توسط آقاى محسن صادقى با اضافه 79 اثر ديگر تكميل گرديده است.
101ـ «كتاب‏شناسى قرآن و اهل بيت»، محمّد على هاشم‏زاده، فصلنامه پژوهشهاى قرآنى، ش 5 و 6، 1375، ص 362-389. گردآورى 277 اثر در موضوع قرآن و اهل بيت عليهم‏السلام .
102ـ «كتاب‏شناسى قرآن و علوم جديد»، محمّد صادق كفيل، بينات، س 8، ش 31، پاييز 1380. 198 كتاب در اين حوزه گردآورى شده است.
103ـ «كتاب‏شناسى قرائات قرآن (1) و (2)»، حسين آشورى، پژوهشهاى قرآنى، ش 17-20، بهار ـ زمستان 1378.
104ـ «كتاب‏شناسى قصه‏هاى قرآن»، محمّد حسين صادق‏پور، مشكوة، ش 60 و 61، پاييز و زمستان 1377. 465 كتاب و مقاله درباره قصص قرآن گردآورى شده است.
105ـ «كتاب‏شناسى كتاب‏شناسيهاى قرآنى»، محمّد على هاشم‏زاده، دانشنامه قرآن و قرآن‏پژوهى، جلد 2، ص 1844-1852. شامل معرفى 107 اثر؛ 44 كتاب مستقل كتاب‏شناسى قرآن، 36 كتاب غير مستقل و 27 مقاله. اين فهرست هسته اوليه مقاله حاضر را تشكيل داده است.
106ـ «كتاب‏شناسى گزيده علوم و معارف قرآنى»، ثريا پورحسين، دانشگاه انقلاب، ش 110، تابستان و پاييز 1376، ص 245-254.
107ـ «كتاب‏شناسى محكم و متشابه»، رسول سعيدى‏زاده، پژوهشهاى قرآنى، س 6، ش 21 و 22، بهار و تابستان 1379. شامل معرفى 57 كتاب چاپى و 68 نسخه خطى.
108ـ «كتاب‏شناسى ناسخ و منسوخ»، فرج اللّه‏ غلامى، آينه پژوهش، ش 33، 1375، ص 97-108. گردآورى آثار در موضوع ناسخ و منسوخ با تفكيك آثار چاپى (اعم از كتب و مقالات) و خطى.
109ـ «كتاب‏شناسى وحى»، معرفت، س 11، ش 60، آذر 1381.
110ـ «مرورى بر نشريات قرآن پژوه در ايران»، سيد فريد قاسمى، صنعت چاپ، س 16 ش 180، آذر 1376، ص 36-39.
111ـ «مفسران نامدار قرآن»، عبدالرحيم عقيقى بخشايشى، كيهان انديشه، ش 28، 1368، ص 152-186. معرفى پانزده مفسر مهم كه از حضرت على عليه‏السلام شروع و به علامه طباطبايى ختم مى‏گردد.
112ـ «مقالات قرآنى در دايرة المعارف آكسفورد»، مهرداد عباسى و سيد على آقايى، كتاب ماه (دين)، س 7، ش 81، تير 1383.
113ـ «منابع و كتابهاى روشهاى تفسير»، حسين آشورى، بينات، 3-5، 1373 و 1374. جمع‏آورى 315 اثر در موضوع روشهاى تفسيرى اعم از كتابهاى مستقل و غير مستقل و مقالات.
114ـ «نشريات قرآنى در ايران»، محسن معينى، دانشنامه قرآن و قرآن‏پژوهى، جلد 2، ص 2231-2235. شامل معرفى نشريات اختصاصى قرآن، مجله‏هاى داراى ستون ويژه و نشريات داراى مقاله قرآنى مى‏باشد.
115ـ «نقد و بررسى 30 عنوان كتاب‏شناسى قرآن كريم و امام على عليه‏السلام » (منتشر شده در دهه 1370. شهرام اصغرنياونيد، كتاب ماه (كليات)، س 4، ش 48، آذر 1380. 21 كتاب‏شناسى قرآن معرفى شده است.
116ـ «نگاهى به معجمهاى موضوعى قرآن كريم»، سيد محمّد على ايازى، بينات، ش 1 و 2، 1373. معرفى تفصيلى 14 اثر در موضوع معجمهاى قرآن.

مقاله‏هاى علوم و معارف قرآنى از همان ابتداى انتشار مجله در ايران بخشى از صفحات نشريات را به خود اختصاص داده است. پس از انقلاب اسلامى شمار نشريات و مقاله‏هاى قرآنى بسيار چشمگير شده است. نشرياتى داراى مقاله قرآنى، نشرياتى داراى ستون ويژه قرآن و نشرياتى كه تمامى مقاله‏هايش درباره قرآن و اختصاص به معارف قرآنى دارد.
نشرياتى همچون: 117ـ آفاق نور، 118ـ باران، 119ـ بشارت، 120ـ بينات، 121ـ پژوهشهاى قرآنى، 122ـ پيام جاويدان، 123ـ پيام قرآن، 124ـ تربيت قرآنى، 125ـ ترجمان وحى، 126ـ تسنيم، 127ـ رسالة القرآن، 128ـ رشد آموزش قرآن، 129ـ زبان و علوم قرآن، 130ـ سراج، 131ـ صحيفه مبين، 132ـ فراراه، 133ـ قدر، 134ـ كوثر، 135ـ گلستان قرآن، 136ـ نبأ، 137ـ نداى ذكر، 138ـ نداى وحى، 139ـ نور، 140ـ والضحى، از جمله نشريات اختصاصى قرآن هستند.
علاوه بر آنچه گفته شد، نشريات زيادى در طول زمان انتشار شماره‏هايى را به قرآن و علوم قرآنى به عنوان ويژه‏نامه اختصاص داده‏اند. فصلنامه پژوهشهاى قرآنى اكثر شماره‏هايش به صورت ويژه‏نامه است.
در زير تعدادى از شماره‏هاى ويژه قرآن و علوم قرآنى كه در نشريات گوناگون چاپ شده گردآورى شده است:

141ـ ويژه آثار بانوان قرآن پژوه، بينات، س 11، ش 42، تابستان 1383.
142ـ ويژه اسباب نزول، پژوهشهاى قرآنى، س 1، ش 2، تابستان 1374.
143ـ ويژه الحياة (1) و (2)، بينات، س 10، ش 37 و 38، بهار و تابستان 1382؛ ش 39 و 40، پاييز و زمستان 1382.
144ـ ويژه انسان‏شناسى، پژوهشهاى قرآنى، س 4، ش 15 و 16، پاييز و زمستان 1377.
145ـ ويژه بايسته‏هاى تحقيق در قرآن و علوم قرآنى، پژوهشهاى قرآنى، س 3، ش 11 و 12، پاييز و زمستان 1376.
146ـ ويژه ترجمه قرآن، صحيفه مبين، پاييز 1378.
147ـ ويژه تفسير الميزان، پژوهشهاى قرآنى، س 3، ش 9 و 10، بهار و تابستان 1376.
148ـ ويژه تفسير به رأى، نسبيت و هرمنوتيك، كتاب نقد، س 2، ش 5 و 6، زمستان 76 و بهار 1377.
149ـ ويژه تفسيرنگارى در قرن، پژوهشهاى قرآنى، ش 7 و 8 ، پاييز و زمستان 1375.
150ـ ويژه تفسير و علوم قرآنى، معرفت، س 6، ش 24، بهار 1377؛ س 7، ش 26، پاييز 1377.
151ـ ويژه چكيده مقالات صحيفه مبين، صحيفه مبين، تابستان 1379.
152ـ ويژه درآمدى بر تفسير، صحيفه مبين (مجموعه مقالات)، س 8 ، ش 3، تابستان 1379.
153ـ ويژه درآمدى بر علوم قرآنى، صحيفه مبين (مجموعه مقالات)، س 8 ، ش 2، تابستان 1379.
154ـ ويژه روش‏شناسى تفاسير قرآن كريم، مصباح، س 12، ش 48، آذر و دى 1382.
155ـ ويژه زن در قرآن (1) و (2)، پژوهشهاى قرآنى، س 7، ش 25 و 26، بهار و تابستان 1380؛ ش 27 و 28، پاييز و زمستان 1380.
156ـ ويژه علامه طباطبايى و تفسير الميزان، بينات، س 9، ش 34، تابستان 1381.
157ـ ويژه علوم قرآن و حديث، مجله تخصصى دانشگاه علوم اسلامى رضوى، س 1، ش 1، پاييز 1380؛ س 2، ش 4 و 5، تابستان و پاييز 1381؛ س 4، ش 11، بهار 1383.
158ـ ويژه علوم قرآن و حديث، مطالعات اسلامى، ش 60، تابستان 1382.
159ـ ويژه علوم قرآنى، معرفت، س 9، ش 35، مرداد و شهريور 1379؛ س 10، ش 48، آذر 1380؛ س 12، ش 73، دى 1382؛ س 13، ش 83، آبان 1383.
160ـ ويژه فلسفه اخلاق، پژوهشهاى قرآنى، ش 13 و 14، بهار و تابستان 1377.
161ـ ويژه قرآن، اديان و فرهنگها (1) و (2) و (3)، پژوهشهاى قرآنى، س 8 ، ش 31، پاييز 1381؛ ش 32، زمستان 1381؛ س 9، ش 33، بهار 1382.
162ـ ويژه قرآن، سروش، س 18، ش 822؛ س 19، ش 871 .
163ـ ويژه قرآن، علوم سياسى، ش 15.
164ـ ويژه قرآن كريم، صنعت چاپ، س 16، ش 180، آذر 1376.
165ـ ويژه قرآن كريم و امام على عليه‏السلام ، كتاب ماه (كليات)، س 4، ش 48، آذر 1380.
166ـ ويژه قرآن، كيهان انديشه، ش 28، بهمن و اسفند 1368.
167ـ ويژه قرآن، كيهان فرهنگى، س 16، ش 158، آذر 1378.
168ـ ويژه قرآن و اهل بيت، پژوهشهاى قرآنى، ش 5 و 6، بهار و تابستان 1375.
169ـ ويژه قرآن و اهل بيت، معرفت، س 12، ش 71، آبان 1382.
170ـ ويژه قرآن و حقوق (1) و (2)، پژوهشهاى قرآنى، س 9، ش 34، تابستان 82؛ ش 35 و 36، پاييز و زمستان 1382.
171ـ ويژه قرآن و فقه (1) و (2)، پژوهشهاى قرآنى، س 1، ش 3، پاييز 1374؛ ش 4، زمستان 1374.
172ـ ويژه قرآن و مستشرقان، انديشه صادق، ش 15، تابستان 1383.
173ـ ويژه قصص قرآن، صحيفه مبين (مجموعه مقالات)، س 9، ش 5، تابستان 1380.
174ـ ويژه مباحث ترجمه قرآن، مترجم، س 3، ش 10، تابستان 1372.
175ـ ويژه مباحث تفسيرى، صحيفه مبين (مجموعه مقالات)، س 8 ، ش 4، زمستان 1379.
176ـ ويژه مبانى فهم قرآن، پژوهشهاى قرآنى، س 6، ش 21 و 22، بهار و تابستان 1379.
177ـ ويژه وحى، معرفت، س 11، ش 60، آذر 1381.
178ـ ويژه وضعيّت علوم قرآنى در دانشگاهها، دانشگاه انقلاب، ش 110.