مُهر خوردن بر دل‏هاى كافران كه به مفهوم از كار افتادن نيروى ادراكى آنها در درك حقيقت، و در نهايت، ضلالت و گمراهى است، نتيجه قهرى اعمال خود آنهاست، و گرنه خداوند به كفر و گمراهى كسى راضى نيست.
در بعضى از آيات قرآنى، خداوند اعلام نموده كه بر قلب كافران مهر زده و يا پرده‏اى بر آن قرار داده است و يا بر گوش و چشم آنها پرده‏اى است مانند:
«خَتَمَ اللَّهُ عَلى‏ قُلُوبِهِمْ وَ عَلى سَمْعِهِمْ وَ عَلى‏ اَبْصارِهِمْ غِشاوَةٌ»(1).
«خداوند بر دلها و گوش كافران مهر زده و بر چشمانشان پرده‏اى است».
شبيه اين آيه ، آيات ديگرى است كه خواهد آمد.
در اين گونه از آيات، منظور از مُهر و پرده ، مهر و پرده خارجى نيست كه بر دل و گوش و چشم آنها باشد، بلكه منظور همان سلب توفيق است و اينكه ميان قواى ادراكى آنها و ميان حقيقت فاصله‏اى قرار داده شده و آنها ديگر قابليت اينكه حق را درك كنند، ندارند و قابل هدايت نيستند.
اكنون اين سؤال پيش مى‏آيد كه طبق اين آيات ، اين خداوند است كه چنين حالتى را در آنها به وجود آورده و به دل و گوش آنها مهر زده و مقابل چشمانشان پرده‏اى قرار داده است. اگر چنين است، ديگر آنها در كفر خود معذورند و جاى سرزنش وجود ندارد زيرا اين خداوند است كه قواى ادراكى آنها را در برابر حق بسته است ديگر آنها در عدم هدايت تقصيرى ندارند و اين درحالى است كه خداوند آنها را توبيخ و سرزنش مى‏كند و عذابى عظيم بر آنها وعده مى‏دهد.
در پاسخ اين سؤال بايد بگوييم: با توجه به مجموع آياتى كه در اين زمينه در قرآن مجيد آمده جواب اين پرسش بسيار روشن است و آن اينكه خداوند هرگز به كفر هيچيك از بندگان خود راضى نيست «وَ لا يَرْضى‏ لِعِبادِهِ الْكُفْر»(2) و به همه بندگان خود امكانات و شايستگيهاى لازم را در جهت هدايت داده است و با ارسال پيامبران و كتابهاى آسمانى، بندگان را در جهت يافتن راه صحيح كمك كرده است حال، بعضى از بندگان با و جود امكان هدايت، راه ضلالت و كفر را پيش گرفته‏اند و با اين انتخاب نادرست ، خود را از هدايت الهى محروم كرده‏اند و پا را از آن فراتر گذاشته در برابر دعوت پيامبران به عناد و لجاجت برخاسته‏اند و با ستيز با پيامبران و تعاليم آنها، خود را در جبهه مخالفت با آنان قرار داده‏اند و تمام نيروى خود را در مبارزه با راه انبياء مصرف كرده‏اند. در چنين حالتى است كه خداوند نيز بر دل و گوش آنها مهر زده و قابليت هدايت را از آنها گرفته است.
بنابراين، دچار شدن بعضى از كافران عنود به چنين حالتى نتيجه قهرى اعمال خود آنهاست آنها خود براى خود چنين خواسته‏اند و بايد مسئوليت چنين انتخاب غلطى را كه آن را دانسته انجام داده‏اند، به عهده بگيرند زيرا خداوند از اول درباره آنها چنين نخواسته بود بلكه پس از اصرار در كفر و عناد در برابر حق ، خدا از آنها سلب توفيق كرده، و اين نوعى مجازات كفر آنهاست.
اين حقيقت كه در بالا گفتيم از آيات متعددى از قرآن مجيد استفاده مى‏شود:
«كَذلِكَ يَطْبَعُ اللَُّه عَلى‏ كُلِّ قَلْبٍ مُتَكَبِّرٍ جَبّارٍ»(3).
«و چنين است، خداوند بر هر قلب متكبر ستيزه جو مهر مى‏زند».
«كَذلِكَ نَطْبَعُ عَلى‏ قَلْبِ المُعْتَدِينَ»(4).
«و چنين است، بر دلهاى تجاوزگران مهر مى‏زنيم».
«اَفَرَاَيْتَ مَنِ اتَّخَدَ اِلهَهُ هَواهُ وَ اَضَلَّهُ اللَّهُ عَلى‏ عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلى‏ سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ»(5).
«آيا ديدى كسى را كه هواى نفس خود را خداى خود قرار داده بود و خدا او را با علمى كه داشت گمراه كرد و بر گوش و قلب او مهر زد».
فَلَمّا زاغُوا اَزاغَ اللَّهُ قُلُوبهُمْ وَ اللَّهُ لا يَهْدِي القَوْمِ الفاسِقِينَ»(6).
«و چون آنها لغزيدند خداوند دلهايشان را لغزانيد و خدا گروه كافران را هدايت نمى‏كند».
از اين آيات و آيات مشابه ديگر به خوبى روشن مى‏شود كه علت مهر زدن خداوند بر دلهاى كافران اعمال خود آنهاست و هرگز خداوند كسى را بى‏جهت گمراه نمى‏كند وبراى قواى ادراكى او مهر نمى‏زند.
مطلب ديگر اينكه در مورد اين حالت مخصوص كه خداوند براى بعضى از كافران به وجود مى‏آورد، در قرآن تعبيرهاى گوناگونى هست كه عبارتند از: ختم، طبع، اغفال، قسوه، اقفال و اكنّه. بعضى از آيات مربوط به ختم و طبع را خوانديم و اينك آيات تعبيرهاى ديگر:
اغفال: و لاتطع من اغفلنا قلبه عن ذكرنا(7).
و اطاعت نكن از كسى كه دل او را از ياد خدا غافل كرده‏ايم.
قسوه: فبما نقضهم ميثاقهم لعناهم و جعلنا قلوبهم قاسيه(8).
پس به خاطر پيمان شكنيهاى آنها ، آنها را لعنت كرديم و دل هاشان را سخت‏نموديم.
اقفال: افلا يتدبرون القرآن ام على قلوب افقالها(9).
آيا در قرآن تدبر نمى‏كنند يا بر دلها قفلهاى آن است.
اكنّه: انا جعلنا على قلوبهم اكنة ان يفقهوه و فى آذانهم و قرا(10).
و ما بر دلهاى آنان پرده‏هايى قرار داديم كه مانع فهم آنها باشد و در گوشهايشان سنگينى قرار داديم.
اين حالت كه با تعبيرهاى مختلف از آن ياد شده، نوعى بيمارى دل و روح است كه در قرآن در مواردى ازاين بيمارى ياد شده است و ممكن است كه اين تعبيرات، مراحل مختلف آن بيمارى باشد.
سؤال ديگرى اين است كه با وجود اين بيمارى و مُهرى كه بر دلهاى اين كافران زده شده چگونه است كه خداوند بازهم آنها را انذار مى‏كند و مخاطب سخنان خود قرار مى‏دهد و اين در حالى است كه مى‏داند آنها هدايت نخواهند شد؟
پاسخ اين است كه انذار و تبليغ چنين افرادى از باب اتمام حجت و الزام دليل است تا در قيامت سخنى براى گفتن و بهانه و عذرى براى آوردن نداشته باشند!.