قرآن و فاطمه (س)

پدیدآورنهله غروی نائینی

نشریهگلستان قرآن

شماره نشریه1230

تاریخ انتشار1388/02/12

منبع مقاله

share 939 بازدید
قرآن و فاطمه (س)

نهله غروي نائيني

شأن نزول آياتي از قرآن كريم درباره حضرت زهرا (س) در تفاسير بيان شده است و اهل سنت و جماعت اتفاق نظر دارند كه سوره هل اتي ( انسان ) درباره فاطمه (ع) و همسر و پسرانش نازل شده است.1
هنگامي كه رسول خدا (ص) آماده مباهله با اهل كتاب مي‌شد اين آيه شريفه نازل شد: ... فقل تعالوا ندع ابناءنا و ابنائكم و نسائنا و نسائكم و انفسنا و انفسكم ... ( آل عمران ): « بگو بياييد فرزندان ما و فرزندان شما و زنان ما و زنان شما و خود ما و خود شما را بخوانيم ...» آن گاه رسول خدا (ص) فاطمه و علي و حسنين را همراه برد و فرمود: « اللهم هولاء أهلي2».
رسول الله (ص) كسي از همسران خويش را نبرد ، بلكه از ميان زنان فقط فاطمه (س) را همراه برد؛ بنابراين فاطمه مصداق ” نسائنا“ بود.
زهرا (س) از اهل بيت پيامبر (ص) است ، آنجا كه قرآن درباره‌شان مي‌فرمايد: انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيراً ( احزاب ، 33 ): «‌ جز اين نيست كه خدا مي‌خواهد پليدي را از شما اهل بيت دور كند و شما را پاك و پاكيزه سازد» . اين آيه بيانگر عصمت آن حضرت است. احمد بن حنبل به ده سند نقل كرده كه اين آيه درباره اهل بيت پيامبر(ص) ، يعني فاطمه (س) و شوهر و فرزندانش نازل شده است. طبراني از انس نقل مي‌كند كه رسول خدا (ص) بارها اين آيه را در حق فاطمه (س) و خانواده‌اش تكرار نمود. عطاء بن يسار از ام سلمه ـ روايت مي‌كند: هنگامي كه پيامبر و اهل بيتش زير كسا ( عبا ) قرار داشتند ، اين آيه توسط جبرئيل در حقشان نازل شد. من عرض كردم: يا رسول الله ( ص) ، من از اهل بيت شما نيستم؟ فرمود:‌« اي ام سلمه ، عاقبت تو به خير است 3». بيضاوي نيز آورده است كه روزي اهل بيت رسول الله (ص) زير كسا جمع شدند و اين آيه نازل شد.4 سيوطي نيز به نقل از ام سلمه مي‌گويد كه اين آيه درباره اين خاندان نازل شده است5.
گرچه در دوران صحابه به قرآن مصحف مي‌گفتند ، لكن مصحف فاطمه (س) قرآن نيست بلكه علم و وقايع آينده بود كه توسط جبرئيل(ع) بر آن حضرت (س) بيان مي‌شد.
امام خميني ( ره ) فرمود: « اين كه در مدت زمان كوتاه جبرئيل (ع) بارها نزد زهرا (س) آمده ، مسئله ساده‌اي نيست. سراغ نداريم كه جبرئيل در مدت زمان كوتاهي نزد كسي جز انبياي عظام ( رسول الله (ص) ، عيسي (ع) و ... ) آمده باشد. در مورد ائمه (ع) نيز وارد نشده كه جبرئيل (ع) بر آنها نازل شده باشد. به دليل وسعت روح فاطمه (س) ، ميان روح او و جبرئيل تناسب برقرار بوده است. شايد اين شرافت و فضيلت ، بالاترين فضيلت براي آن حضرت باشد».
زهرا (س) در خانه وحي متولد شد و با صورت قرآن پدر انس گرفت و رشد نمود. بديهي است كه آن حضرت با قرآن مأنوس باشد و وجودش به آيات قرآن آميخته گردد. پدرش ابلاغ كننده وحي و آيات الهي به مردم بود و بنابراين او كه پاره تن رسول الله بود از نزديك‌ترين افراد به قرآن بود. فاطمه از مأنوس‌ترين افراد بشر به كلام خدا و وحي بوده است ، شاهد اين گفتار را در خطبه پر ارزش و گفتار درهم كوبنده آن بزرگ بانوي اسلام در مسجد النبي پس از رحلت رسول خدا (ص) و در برابر سران قريش مي‌بينيم. سخنان بانويي مصيبت‌زده ، مجروح ، بيمار ، داغدار ، مظلوم از خانه‌اي درسوخته كه خليفه وقت و يارانش صاحب آن را مجبور به سكوت كرده‌اند. در حالي كه پيكرش صدمه ديده ، چنان‌ محكم و با صلابت ـ كه استواري او را به استواري رسول الله (ص) تشبيه كرده‌اند ـ خطبه مي‌خواند ، يك خطبه براي هميشه تاريخ كه در آن درباره توحيد و صفات خداوند، نبوت و رسالت رسول ، ولايت علي بن ابي‌طالب ،‌ معاد و فلسفه و اسرار احكام الهي مي‌گويد.
دقت در اين خطبه آشكار مي‌سازد كه آن حضرت در عين قرار داشتن در شرايطي خاص از جفاي پيروان پدرش و ظلمي كه درباره همسرش روا داشته و حق او را غصب كرده‌اند ، در عين صلابت چنان با آيات قرآن مأنوس است كه در ميان كلامش به فراخور عبارات آن ، آياتي از قرآن را بدون مكث و درنگ و بدون اشتباه و جابه‌جايي ادا مي‌كند. آن حضرت در سخنانش مي‌كوشد تا برخي از اصحاب رسول الله (ص) و مسلمانان را از خواب غفلت بيدار كند و با حمد خداوند و يادكردن نام رسول الله (ص) و ذكر مسئوليت ها و خدمات آن حضرت، زنگار و غبار نشسته بر دل‌ها را بشويد. پس از آن درباره خاندان خويش و كتاب خدا ( قرآن ) مي‌گويد: و (نحن) بقية استخلفها عليكم ( و معنا ) كتاب الله الناطق و القرآن الصادق و النور الساطع و الضياء اللامع ... 6.
آن حضرت قرآن را‌ ناطق ، ‌صادق و نور درخشان و روشن كه دليل‌هاي آن روشن و اسرار آياتش ظاهر است معرفي مي‌فرمايد و آن را حامل دليل‌هاي نوراني الهي و پندهاي مكرر خداوند كه در آن واجبات ، محرمات ، احكام و ادله روشن و كلمات شفابخش و فضائل انساني مطرح شده مي‌داند.
آن حضرت پس از ذكر مفاد قرآن كريم ، درمقام نصحيت پيراون پيامبر (ص) آيه 102 آل عمران را متذكر مي‌شود كه مي‌فرمايد: فاتقوالله حق تقاته و لا تموتن الا و انتم مسلمون7 و پس از آن ، آيه 28 فاطر انما يخشي الله من عباده العلماء 8 را خاطر نشان مي‌گردد. براي ياد‌آوري زحمات پدرش و رسالت آن حضرت آيه 128 توبه را متذكر مي‌گردد كه مي‌فرمايد: لقد جائكم رسول من انفسكم عزيز عليه ما عنتم حريص عليكم بالمؤمنين رؤف رحيم9. به مسلمانان يادآور مي‌شود كه شما در مشرك و دشمني با يكديگر بوديد كه خداوند به شما لطف فرمود و نعمت رسالت را ارزاني داشت: و كنتم علي شفا حفرة من النار10 ... ( آل عمران 103). باز براي آگاهي آن جماعت ، آيه 49 توبه را يادآورمي‌شود: الا في الفتنة سقطوا و أنّ جهنم لمحيطة بالكافرين.
آن حضرت در بيان مسئله ارث از پدر بزرگوارش ـ كه خليفه ، منكر آن بود ـ فرمود: افحكم الجاهلية تبغون؟ و من أحسن من الله حكماً لقوم يوقنون ( مائدة 50). او هم‌چنين در اثبات حقانيت خويش و سهم فدك و ميراث خويش‌ ،‌از آيات 5 و 6 مريم؛ 74 انفال و 11 نسا استعانت جست.

پي‌نوشت:

1. كشاف : 4 ، 67 ؛ تيان ، 10 ، 211 ؛ بحارالانوار : 35 ، 237 ـ 257.
2. مستدرك علي الصحيحين : 3 ، 15 ؛ بحارالانوار : 35 ، 257 ـ 271.
3. المعجم الكبير : 22 ، 402 ؛ اسدالغابة : 5 ، 521 ؛ بحارالانوار : 35 ، 207 ـ 226 ؛ تيسير الوصول : 3 ، 259 ؛ الاستيعاب: 3 ، 37؛
4. انوار التنزيل : 2 ، 245.
5. الدر المنثور : 5 ، 198.
6. كشف الغمة في معرفه الائمة؛ ج 2 ، ص 110 .
7. همان ؛ ج 2 ، ص 110.
8. همان ؛ ج 2 ، ص 111.
9. همان .
10. همان .

مقالات مشابه

کارکردهای تفسیری استنادهای قرآنی در خطبه‌های حضرت زهرا(س)

نام نشریهمطالعات تفسیری

نام نویسندهفتحیه فتاحی‌زاده, بی‌بی‌سادات رضی بهابادی, فرشته معتمد

گونه شناسي و روش شناسي روايات تفسيري حضرت زهرا سلام الله عليها

نام نشریهسفینه

نام نویسندهمجتبی نوروزی, مجید برادران

جلوه هاي قرآني خطبه فدكيه

نام نشریهسفینه

نام نویسندهمحسن قاسم‌پور

فاطمه(س) کوثر قرآن

نام نشریهعلوم حدیث

نام نویسندهمحمد احسانی‌فر