اسلوب و شیوه بیان قرآنی-در عین حال که موجب جذب و کشش عرب گردید-با هیچ یک از اسلوب و شیوههای متداول عرب شباهت و قرابتی ندارد.قرآنسبکی نو و روشی تازه در بیان ارائه داد که برای عرب بیسابقه بود و بعدا همنتوانستند در چنین سبکی سخنی بسرایند.
این از شگفتیهای سخنوری است که سخنور سبکی بیافریند که مورد پذیرشو پسند شنوندگان قرار گیرد،با آنکه از شیوههای سخن متعارف آنان بیرون است.
شگفت آورتر آن که از تمامی محاسن شیوههای کلامی متعارف بهره گرفته باشد،بیآن که از معایب آنها چیزی در آن یافتشود.
در گذشته اشارت رفت که شیوههای سه گانه متعارف(شعر و نثر و سجع)هریک محاسنی دارند و معایبی.سبک قرآنی،جاذبیت و ظرافتشعر،آزادی مطلقنثر،حسن و لطافتسجع را دارا است،بی آن که در تنگنای قافیه و وزن دچار گردد،یا پراکندهگویی کند یا تکلف و تحمل دشواری به خود راه دهد.همین امر مایهحیرت سخن دانان عرب گردید و خود را در مقابل سخنی یافتند که شگفت آفریناست و در عین غرابت و تازگی،جاذبیت و ظرافتخاصی دارد که در هیچ یک ازانواع کلام متعارف آنان یافت نمیشود.
امام کاشف الغطاء-فقیه و دانش مند ادیب معروف-در این باره میگوید:«تلکصورة نظمه العجیب و اسلوبه الغریب،المخالف لاسالیب کلام العرب و مناهجنظمها و نثرها،و لم یوجد قبله و لا بعده نظیر،و لا استطاع احد مماثلة شیء منه،بلحارت فیه عقولهم، و تدلهت دونه احلامهم،و لم یهتدوا الی مثله فی جنس کلامهممن نثر او نظم او سجع او رجز و او شعر...هکذا اعترف له افذاذ العرب و فصحاؤهمالاولون (1) ،چنان است صورت نظم عجیب و اسلوب غریب(شیوه و سبک تازه)
قرآن،که بر خلاف سبک و شیوههای کلام عرب و روش نظم و نثر آنان بود.نه پیشاز آن و نه پس از آن نظیری ندارد و کسی را یارای هم آوردی با آن نباشد.بلکه درحیرت شدند و اندیشه شان فرو افتاد و ندانستند چگونه با او مقابله کنند،چه در نثرو چه در نظم و چه در سجع یا رجز و شعر که سخن متداول آنان بود...این چنینزبدگان عرب و فصحای اولین آنان در مقابل قرآن به زانو در آمدند».
بزرگ مرد عرب و یگانه فرزانه آن عصر به ناچار اعتراف نمود:«یا عجبا لما یقولابن ابی کبشة،فو الله ما هو بشعر و لا بسحر و لا بهذی جنون.و ان قوله لمن کلام الله (2) ،آن چه محمد صلی الله علیه و آله میگوید مایه شگفتی است،به خدا سوگند سخن او نه شعر استو نه سحر و نه به بیهوده گویی بیخردان میماند.همانا سخن او کلام خدا است».
سخنان شگفت انگیز دیگر فرهیختگان عرب آن روز را پیش از این آوردیم.آری،بیان رسا و دلپذیر قرآن گرچه شعر نیست ولی ویژگی شعر را دارد،حتی برشیواترین آهنگهای وزین عرب تنظیم گردیده،بی آن که در تنگناهای شعری قرارگیرد.چنان که در بخش«نظم آهنگ»قرآن خواهیم آورد.متانت نثر و استواری کلامآزاد را نیز دارد میباشد،که در چینش و گزینش کلمات و واژهها راه او فراخ و هرگز بادشواری بر خورد ندارد.هم چنین از زیباییهای سجع و کلام موزون-بیتکلف-بهخوبی بهرهمند میباشد.بدین سبب جامع محاسن انواع کلام و فاقد تمامی معایبآنها گردیده است.
1- شیخ محمد حسین کاشف الغطاء،الدین و الاسلام،ج 2،ص 107.
2- ر.ک:تفسیر ابن جریر طبری-جامع البیان-ج 29،ص 98.