محدث، متكلّم، مفسّر ارجمند شيعى، علاّمه، قدوة المفسّرين، جمال الدين ابوالفتوح حسين بن على خزاعى رازى از پرچم‏داران و طلايه‏داران تفسير كلام الهى است، اثر عمده وى تفسير گران ارج "روض الجِنان و رَوْح الجنان" يكى از پنج تفسير مهم كهن به زبان پارسى و كهن‏ترين تفسير پارسى به زبان شيعى است. همچنين روض الجَنان را مى‏توان از تأثيرگذارترين متون و منابع در غنا و شكوفايى و بالندگى زبان شيرين فارسى دانست. اهميّت و جايگاه بلند اين اثر ارزشمند را مى‏توان از رهگذر بررسى و نگرش چند سويه و مطالعه ابعاد گوناگون آن دريافت؛ از جمله برخى از نقاط درخشان و درس‏آموز تأليف و مؤلف را مى‏توان چنين برشمرد:
يك. در پيش گرفتن بهترين رويكرد تفسيرى در شرح و توضيح و تفسير آيات قرآن و مبهمات و پيچيدگى‏هاى كلام وحى با روش جامع و همه‏نگر، به دور از پرداختن يك سويه و محدود به يكى از جنبه‏هاى ادبى يا عرفانى يا روايى؛ چنان كه روش معمول تفاسير عصر وى بوده است. و اين چنين بوده كه تفسير وى را در شمار تفاسير جامع شمرده‏اند؛ و بايد گفت نه تفسير، كه دائرةالمعارفى از دانشهاى دينى - قرآنى از خود به يادگار نهاده است.
دو. دفاع روشنگرانه و مجاهدانه از باورها و اعتقادات و مبانى كلامى شيعى با روشى استوار و علمى با وجود نامساعد بودن فضاى عصرى و چيرگى انديشه مخالف در صحنه و اين همه در عين سپردن راه اعتدال و پرهيز از افراط و تفريط.
سه. اهميّت دادن به روش گفتمان دينى در قالب احتجاجات و استدلالات متقن كلامى، فقهى و تفسيرى.
چهار. تأثيرگذارى علمى در حوزه گسترش دانش علمى - تفسيرى و توليد انديشه دينى. چنان كه مهم‏ترين تفاسيرى كه پس از وى به نگارش درآمده‏اند تا اندازه زيادى از وى تأثير پذيرفته و وامدار نوآورى‏ها و خلاّقيت‏هاى علمى وى بوده‏اند.
پنج. رسالت محورى و تكليف‏گرايى. چنان كه به جاى نگاشتن تفسير خود به زبان عربى كه معمول‏تر و مقبول‏تر بوده و وجاهت و وزانت بيشترى مى‏آورده، به نگارش تفسير پارسى دست يازيده است. او خود در اين‏باره مى‏نويسد:
پس چون جماعتى از دوستان و بزرگان از اماثل و اهل علم و تديّن اقتراح كردند كه در اين باب جمعى بايد كردن، چه اصحاب ما را تفسيرى نيست مشتمل بر اين انواع، واجب ديدم اجابت كردن ايشان و وعده دادن به دو تفسير؛ يكى به پارسى و يكى به تازى؛ جز كه پارسى مقدم شد بر تازى؛ براى آن كه طالبان اين، بيشتر بودند و فايده هر كسى بدو عام‏تر بود". (روض‏الجنان، جلد 50/1)
هم از اين‏رو هر گاه و به هر بهانه، مناسب مى‏بيند، بناى وعظ و زجر و ترهيب و ترغيب مى‏گذارد و به داستان‏هاى قرآنى در همين راستا عنايت ويژه مبذول مى‏دارد چنان كه اسلوب تبليغى قرآن نيز همين گونه است.
شش. تلاش نيك‏فرجام در جهت بازتاباندن زيبايى و شيوايى و بلاغت و فصاحت كلام وحى در خلعت زبان فاخر پارسى، به يمن كوشش سترگ و بشكوه در تأليف متنى با غناى ادبى درخور توجه و بهره‏ورى از واژه‏هاى استوار و نغز و گاه ابتكارى، چندان كه از رهگذار اين تلاش خجسته، متنى والا و بنيادين در ميان متون و نبشته‏هاى پارسى برجاى نهاده و گامى بلند در راستاى غنا و پيشبرد درّ درى برداشته است.
نقاط روشن بسيارى در اين گرامى‏نامه مى‏توان ديد، كه در مجموع آن را اثرى معيار و الگو مى‏نمايد، چنان كه به راستى بايد تراز تفسيرش نام كرد و مؤلّف جليل وى را قدوة المفسّرين خواند.

تكريم و تعظيم مردانى بزرگ چونان صاحب روض‏الجنان وظيفه بايسته اهل دانش و پژوهش و فرهنگ است. اين مهم هم اينك در گستره مرزهاى كشورى و در فراخناى ادب پارسى با برگزارى كنگره بزرگداشت شيخ ابوالفتوح رازى به گونه‏اى بايسته و شكوهمند فراهم آمده است، كه دست بانيان و گردانندگان آن مريزاد.
امّا به نظر مى‏رسد معرّفى انديشه‏ها و ديدگاه‏هاى انديشمند علاّمه رازى، بويژه تفسير گرانقدر وى به جهان اسلام و عرب‏زبانان نيز بايسته و شايسته است.
در همين جا فرصت را غنيمت شمرده پيشنهاد ترجمه متن كامل يا گزيده اين اثر ارجمند به زبان عربى را مطرح مى‏سازيم بدين گونه، افزون بر بهره‏ورى امّت اسلامى در سراسر جهان اسلام از اين ميراث تفسيرى، گامى در خور و شايسته در راستاى شناساندن تلاش‏ها و مجاهدت‏هاى علمى - قرآنى عالمان شيعى برداشته مى‏شود. بويژه با توجه به اين حقيقت مبرهن كه تفسير بنام و پرآوازه مفاتيح الغيب فخر رازى در مضمون و محتوا و همچنين سبك و سياق وامدار و برگرفته از اين تفسير است.
فصلنامه پژوهشهاى قرآنى كه پژوهشهاى موضوعى و در قالب ويژه‏نامه‏ها را از آغاز تا امروز وجهه همّت خويش گردانيده؛ همواره به موضوعات بنيادين دانش و انديشه دينى پرداخته و از مناسبت محورى و مقطعى‏نگرى پروا داشته است، امّا تكريم بزرگانى چونان شيخ بزرگوار، علامه رازى را وظيفه‏اى بايسته و درخور اهميّت و شايسته اختصاص شماره‏اى ويژه مى‏داند. چنان كه در شماره‏هاى گذشته خود نيز از پيشينيان عرصه تفسير و دانش قرآنى، امين‏الاسلام طبرسى، و از معاصران، حضرت امام خمينى، علامه طباطبايى و علامه مطهرى - رحمت‏اللَّه عليهم اجمعين - را مورد تكريم قرار داده و شماره‏اى ويژه به آراء و انديشه‏هاى قرآنى هر يك اختصاص داده است.
اينك نيز در راستاى رسالت قرآنى خويش اين ويژه‏نامه را عرصه مى‏دارد. در ميان انبوه محورهاى مورد بحث و كنكاش گاه پر قيل و قال پيرامون شخصيت، زندگى، آثار و انديشه‏هاى ابوالفتوح، از پرداختن به محورهاى كم‏اهميّت پروا كرده‏ايم؛ محورهايى مانند شرح زندگى، خاندان، تاريخ دقيق تولد و درگذشت، محل دقيق دفن وى، نام دقيق تفسير، تفاسير تأثيرگذار يا تأثير پذيرفته، سبك نگارش و نثر، تاريخچه تصحيح و چاپ و... بر اين باوريم كه چالش در اين زمينه‏ها نه تكريمى از مفسّر به شمار مى‏آيد و نه غبارى از چهره قرآن و تفسير مى‏زدايد. امّا محورهايى را كه پنداشته‏ايم بايستگى بيشترى داشته، با هدف اصلى مفسّر همگام‏تر است در حدّ بضاعت خويش به مطالعه و بررسى نشسته‏ايم.