به گزارش پرتال جامع علوم و معارف قرآن به نقل از خبرگزاری شبستان، امام رضا (ع) می فرماید: خداوند، روز فطر را بدین سبب «عید» قرار داد تا مسلمانان، مجمعی داشته باشند که در آن روز، جمع شوند و دربرابر خداوند، بخاطر نعمت هایش، به تمجید و تعظیم بپردازند، پس آن روز، روز عید و تجمع و زکات و رغبت و نیایش است. در این حدیث شریف، فلسفه این نماز و عید را در محورهای زیر، بیان کرده است: اجتماع و گردهمایی، زکات و رسیدگی به فقرا، رغبت و گرایش به خدا، تضرع و نالیدن به درگاه پروردگار لذا اینها، هم ناظر به بعد معنوی و عرفانی این نماز و مراسم عبادی است، هم توجه به آثار اجتماعی و فوائدی دارد که به مردم می رسد و به یک لحاظ، از نظر تامین معاش محرومان، عید فطر «عید فقرا» محسوب می شود. لذا به مناسبت عید سعید فطر و تاثیرات اقتصادی پرداخت زکات فطره در جامعه با حجت الاسلام والمسلمین «محمدصادق یوسفی مقدم» رییس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن و رییس کارگروه مرجعیت علمی قرآن کریم گفت و گویی انجام دادیم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.

راز ختم شدن روزه ماه مبارک رمضان به زکات فطره چیست؟

پرداخت فطریه یا زکات فطره از جمله مواردی ایست که بر هر مسلمان روزه داری واجب است، وقتی انسان مومن با توفیق الهی یک ماه روزه می گیرد و از محرمات اجتناب کرده و واجبات را به جا می آورد و از حرام هایی مانند غیبت، تهمت و ریاکاری که روزه باطنی و ملکوتی انسان را زایل می کند، پرهیز می نماید و ماه مبارک رمضان را به پایان می رساند باید قبل از اقامه عید فطر، فطریه خود را پرداخت کند یا اینکه آن را از اموال خود جدا نماید در هر صورت یکی از واجبات مسلمانان پرداخت زکات است.

چه نکات مهمی در پرداخت زکات فطره وجود دارد؟

همیشه یکی از سوالات این است که ما چرا باید زکات فطره را پرداخت کنیم؟ وقتی ما در فلسفه عبادات وارد می شویم، سوال می کنیم چرا باید نماز بخوانیم یا سوال می کنیم چه آثاری بر پرداخت زکات متربت است یا چه دستاوردهایی دارد. می خواهیم متوجه شویم که پرداخت زکات چه حکمتی دارد. در این زمینه روایت های مختلفی مطرح کردند لذا ما با اشاره به روایات مهمترین بخش هایی از فلسفه زکات فطره را بیان می کنیم.

یکی از مواردی که به عنوان فلسفه زکات فطره بیان شده، این است که زکات فطره را به معنای تمام بخش روزه دانسته اند. بر اساس روایات، روزه انسان زمانی کامل و جامع می شود که انسان زکات فطره را پرداخت کند. انسان یک ماه روزه گرفته ولی باز هم تکمیل نیست لذا تکمیل شدن روزه در گرو پرداخت زکات فطره است. به محض پرداخت زکات فطره روزه ما کامل می شود. در روایتی نقل شده که از پیامبر(ص) درباره زکات فطره سؤال شد، حضرت آیه «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکّی» را قرائت کرد و فرمود: منظور زکات فطره است و در روایتی امام صادق(ع) زکات فطره را همانند صلوات بر پیامبر(ص) در نماز، از موجبات کمال روزه قرارداده است و در توضیح آن فرموده: کسى که روزه بگيرد و به عمد زکات نپردازد، روزه‌‏اى در نامه عملش منظور نمى‌‏شود، چنانکه اگر فردی در نماز صلوات بر پيامبر(ص) را ترک کند، نمازى براى او محسوب نمى‏‌گردد. لذا اگر زکات فطره را نپردازید، روزه شما کامل نمی شود. در واقع با پرداخت زکات نقصی در روزه انسان وجود ندارد.

بحث دیگر این است که در برخی از روایات داریم که زکات فطره باعث تزکیه نفس انسان می شود. این نکته را بیشتر ذیل آیه شریفه «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکّی»مطرح کردند که مقصود از «تَزَکّی» چیست؟ فرمودند: یعنی رستگار شد کسی که نفس خود را تزکیه کرد. سوال شد «تَزَکّی» مربوط به پرداخت مالی است. پرداخت مالی چه ارتباطی به تزکیه نفس انسان دارد. جواب داده شده است، انسان وقتی زکات فطره را پرداخت می کند مخصوصا همان گونه که گفته شده است و از قوت قالب خود پرداخت کند در حقیقت یک جنگی با نفس خود کرده است، نفسی که همیشه می خواهد همه چیز را برای خود داشته باشد. در این حالت انسان با نفس و روح خود مبارزه می کند، باید خود را متقاعد نماید که تو باید اهل تقوا باشی، تو باید اهل کمک و دستگیری باشی و لذا انسان با پرداخت زکات فطره گامی مثبت در زمینه پاک سازی روح از رذایل اخلاقی مانند بخل بر می دارد. حسی در انسان پدید می آید به نام حس نوع دوستی، حس خدمت به دیگران؛ اینکه دیگران در مال من حقی دارند و من باید حق دیگران را ادا کنم.

بنابراین این حس در انسان ایجاد می شود که این عمل پسندیده را انجام دهد و این پرداخت سبب پاک سازی روحانی و برطرف شدن رذایل اخلاقی از وجود انسان می گردد لذا این یکی از فلسفه های مهم پرداخت زکات است. همچنین یکی دیگر از فلسفه هایی که برای زکات فطره بیان کرده اند، این است که ما زکات فطره را باید همچنان که در روایات ما آمده است، مانند یک صدقه تصور کنیم. یکی از خواص صدقه این است ضمن اینکه موجب افزایش روزی انسان می شود باعث دوری از بلایا و مرگ زودرس می شود. در روایات به این مطلب اشاره شده است که در هنگام تنگدستى از طریق دادن صدقه، گشایش رزق و روزى بطلبید. امام علی(ع) می‌فرماید: «هرگاه تنگدست شدید با خداوند به وسیله صدقه دادن معامله کنید».

لذا اگر به زکات فطره چنین نگاه واقعی داشته باشیم، صدقه ای برای خانواده ما محسوب می شود، باعث می شود خانواده ما از بلاها و گرفتاری ها دور شوند؛ بنابراین مهمترین دستاورد پرداخت زکات فطره دوری از بلایا، مرگ زودرس، افزایش مال و روزی است. روایت است از امام صادق(ع) که فرمودند : « از جانب اهل و عيالت زكات فطره را ادا كن و همه را در نظر بگير و از آنها كسي را فراموش نكن چرا كه اگر فردي از آنها را ترك كني من بر فوت او خوف دارم. راوي مي‌گويد عرض كردم منظور از فوت چيست؟ حضرت فرمود: مرگ.» پرداخت زکات فطره موجب سلامتی جسم و پاک سازی روح می شود ، محبت را در دل می اندازد و توجه به همنوع را می آموزد، پرداخت زکات فطره یک عبادت مالی می باشد.

ثمرات پرداخت زکات فطره در عید فطر چه تاثیری  در مدیریت جامعه اسلامی از لحاظ اقتصادی دارد؟

امام رضا (ع) می فرماید: خداوند، روز فطر را بدین سبب «عید» قرار داد تا مسلمانان، مجمعی داشته باشند که در آن روز، جمع شوند و دربرابر خداوند، بخاطر نعمت هایش، به تمجید و تعظیم بپردازند، پس آن روز، روز عید و تجمع و زکات و رغبت و نیایش است. در این حدیث شریف، فلسفه این نماز و عید را در محورهای زیر، بیان کرده است: اجتماع و گردهمایی، زکات و رسیدگی به فقرا، رغبت و گرایش به خدا، تضرع و نالیدن به درگاه پروردگار لذا اینها، هم ناظر به بعد معنوی و عرفانی این نماز و مراسم عبادی است، هم توجه به آثار اجتماعی و فوائدی دارد که به مردم می رسد و مردم با پرداخت «زکات فطره »، فقرا و مستمندان جامعه را به نوایی می رسانند و به یک لحاظ، از نظر تامین معاش محرومان، عید فطر «عید فقرا» محسوب می شود. سپس حضرت می فرماید: اینکه گفته می شود در این روز تکبیر بیشتر باشد برای این است که خداوند را بر نعمت هایش ستایش کنند و بدانند که خداوند حضور دارد و نعمت هایش را ستایش می کنند.

از امام زین العابدین (ع) بیانی است که فرمودند: «اللَّهُمَّ إِنَّا نَتُوبُ إِلَیک فِی یوْمِ فِطْرِنَا الَّذِی جَعَلْتَهُ لِلْمُؤْمِنِینَ عِیداً وَ سُرُوراً، وَ لِأَهْلِ مِلَّتِک مَجْمَعاً وَ مُحْتَشَداً..»  (بارالها در این روز فطر که آن را برای اهل ایمان عید و شادی، و برای اهل آیین خود روز اجتماع و گردهمایی قراردادی به درگاهت توبه می‌کنیم)، برای این است که مسلمانان قبل از اقامه نماز عید فطر یک نگاه اقتصادی به این روز داشته باشند. یعنی زکات فطره را باید بپردازند. این نشان می دهد که جامعه اسلامی در روز عید فطر با همایشی که برگزار می کند بعد از یک ماه عبادت و مهمانی خدا به حل معضل اقتصادی جامعه  هم توجه دارند این مهمترین مسئله بعد از عبودیت است. یعنی ثمره عبودیت و یک ماه روزه داری پرداختن و رفع مشکلات اقتصادی مسلمانان است. یعنی امور معنوی، عبادت و روزه داری زمینه ای ایست برای اینکه انسان به درستی به وظایف اقتصادی خود بپردازد و این یک درس و الگوی عمل است که شما ببینید چه تکلیف مهمی خداوند بر دوش شما قرار داده است.

همه اینها برای این است که انسان در مسیر عبودیت و بندگی باید به حل اقتصاد جامعه هم بپردازد. چرا که اساسا امور معنوی دینی از امور اقتصادی و اجتماعی تفکیک ناپذیر هستند؛ اینها امور پیوسته به یکدیگر هستند؛ از این رو نمی شود کسی ادعا کند که من فقط دنبال مسایل معنوی یا اقتصادی هستم. همه اینها به هم پیوند خورده است و کسی می تواند به فکر حل مشکلات جامعه باشد که در مسیر معنویت و کمال قرار گرفته باشد؛ بنابراین این درس مهم اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و معنوی از برگزاری نماز عید فطر در روز عید فطر است که ما باید به این نکته دقیق توجه کنیم و آن را سرمشق خودمان در زندگی قرار دهیم.