مهدی، علیه‏السلام‏در کتاب و سنت

پدیدآورمحمدهادی معرفت

تاریخ انتشار1388/01/28

منبع مقاله

share 641 بازدید
مهدی، علیه‏السلام‏در کتاب و سنت

محمد هادی معرفت

کردن زمین از عدل و داد، بعد از آنکه از ظلم و ستم آکنده‏شده، وحدت نظر دارند.مذاهب مختلف و دیدگاههای متفاوت، در اعتقاد به‏ظهور مهدی از آل محمد، صلی‏الله‏علیه‏وآله، در آخرالزمان، برای پرنت‏شریف‏نیز روایات متواتری در مورد آن وارد شده است، موضوع «مهدی موعود»، علیه‏السلام،است و امت اسلام، بایکی از امور ضروری دین حنیف اسلام و یکی‏از موضوعاتی که در آیات متعددی از کتاب عزیز بدان اشاره شده و در
بدون دلیل سخن می‏گویند،کسی با آن مخالفت نکرده است. در هر حال این موضوع در مجموعه اعتقادات‏اهل اسلام تا بدان حد از ضرورت رسیده که جز اهل لجاج و کسانی که
شده‏اند بسیار فراوان و متنوع‏اند و نویسندگان دانشمند شیعه و اهل سنت دراین زمینه قلم زده‏اند. کتابها و رساله‏هایی که در اثبات ظهور مهدی،علیه‏السلام، و اینکه او از فرزندان فاطمه، علیهاالسلام، است، نوشته

مهدی در قرآن

عبارتی تاویل آنها به آن حضرت اشاره‏دارد، نه تنزیل آنها. در قرآن کریم آیات متعددی در شان مهدی، علیه‏السلام،وارد شده است، البته باید توجه داشت که باطن این آیات و یا به
رسول خدا، صلی‏الله‏علیه‏وآله، می‏فرماید:
«ما فی‏القرآن آیة الا و لها ظهر و بطن‏»(1) هیچ آیه‏ای از قرآن نیست مگر اینکه برای آن ظاهر و باطنی است.
امام باقر، علیه‏السلام،نیز در پاسخ کسی که در همین زمینه از ایشان پرسش کرده بود، فرمود:
«ظهرها تنزیلها و بطنها تاویلها»(2)
ظاهر هر آیه تنزیل آن و باطن هر آیه تاویل آن است.
ماندگاری‏و فراگیری قرآن را در عین جاودانگی آن تضمین می‏کند. به گونه‏ای‏که آیه در گذر ایام قابلیت انطباق بر موارد مشابه با مورد نزول را پیدا کند.و این همان چیزی است که «بطن‏» و «تاویل‏» عبارت از مفهوم عامی است که بعداز جدا کردن آیه از خصوصیاتی که آن را در برگرفته، به دست می‏آید،
بیماریهای آنهاست.پیش می‏آید، داراست. به واسطه همین نوع دلالت‏است که قرآن تا ابد زنده است و در همه زمانها شفابخش مردم و دوایدست‏می‏آید، و دیگری دلالتی که عام و فراگیر است و قابلیت انطباق بر موارد مشابه‏را، بر حسب آنچه در طول زمان تردیدی نیست که برای قرآن دو نوع دلالت‏وجود دارد: یکی دلالتی که بر حسب ظاهر آن و بر اساس شان نزول آیه به
اما برخی از آیاتی‏که در شان امام مهدی، علیه‏السلام، تاویل شده‏اند، به قرار زیر است:
1. «و نرید ان نمن علی‏الذین استضعفوا فی‏الارض ونجعلهم ائمة و نجعلهم الوارثین، و نمکن لهم فی‏الارض‏»(3)
و ما بر آن هستیم که بر مستضعفان‏روی زمین نعمت دهیم و آنان را پیشوایان سازیم و وارثان گردانیم.
مستضعفان را می‏گیرد تا آنها رابر مستکبران غالب سازد و آنها را وارث شهر و سرزمین مستکبران نماید.است‏که خداوند در میان مردمان جاری ساخته است. به عبارت دیگر این آیه بیان می‏کندکه خداوند بزودی دستان این آیه اگر چه به مناسبت داستان فرعون و موسی‏و بنی‏اسرائیل نازل شده است، اما مدلول آن عام بوده و بیانگر سنتی
در حدیثی که «مفضل‏بن عمر» روایت کرده چنین آمده است:
فبکی و قال: انتم‏المستضعفون بعدی. «سمعت اباعبدالله، علیه‏السلام، یقول: ان رسول‏الله،صلی‏الله‏علیه‏وآله، نظر الی علی و الحسن و الحسین، علیهم‏السلام،
استضعفوا فی‏الارض و نجعلهم ائمة‏و نجعلهم الوارثین‏» قال، علیه‏السلام: فهذه الآیة جاریة فینا الی یوم القیامة.»(4) قال المفضل: قلت: مامعنی ذلک؟ قال: معناه‏انکم الائمة بعدی، ان‏الله عزوجل یقول: «و نرید ان نمن علی الذین
علیهم‏السلام، انداخت و در حالی که گریه می‏کرد فرمود: شمامستضعفان پس از من هستید. از اباعبدالله (امام صادق)، علیه‏السلام، شنیدم‏که فرمود: پیامبر اسلام، صلی‏الله‏علیه‏وآله، نگاهی به علی، حسن و حسین،
را پیشوایان سازیم و وارثان گردانیم.»بعداز من خواهید بود. خداوند، عزوجل، می‏فرماید: «و ما بر آن هستیم که برمستضعفان روی زمین نعمت دهیم و آنان مفضل می‏گوید: پرسیدم معنای این سخن‏چیست؟ و امام [در جواب] فرمود: معنای این سخن این است که شما امامان
در نهج‏البلاغه نیز چنین آمده است:
فی‏الارض و نجعلهم‏ائمة و نجعلهم الوارثین.»(7) عطف الضروس(6) علی ولدها. و تلا عقیب ذلک: و نرید ان نمن علی الذین استضعفوا
برندگان [زمامداران دین و دنیا] قرار دهیم.می‏خواهیم‏بر آنانکه در زمین ناتوان شمرده شده‏اند منت نهاده [توانا و بزرگوارشان گردانیم]آنها را پیشوایان و ارث دنیا بر ما [آل محمد] بازگردد و مهربانی‏نماید مانند بازگشت‏شتر بدخو و گازگیر به بچه خویش و در پی آن خواند:
«ابن ابی‏الحدید» در شرح این کلام امیرمؤمنان، علیه‏السلام، می‏گوید:
که او در آخرالزمان به دنیا بیایدکفایت می‏کند.»(8) سرزمینها چیره می‏شود. اما لازم نیست که این‏امام در حال حاضر موجود باشد، بلکه برای درستی این کلام تنها همینمی‏شود.اما اصحاب ما [اهل سنت] می‏گویند: این کلام وعده‏ای است نسبت‏به امامی‏که مالک زمین می‏شود و بر همه «امامیه گمان می‏کنند این کلام خداوندوعده‏ای است از سوی او نسبت‏به امام غایبی که در آخرالزمان مالک زمین
علیه‏السلام،خواهد بود.اینکه خیر، او به موقع خود متولد می‏شود؟ اما به هرحال در این موضوع تردیدی‏نیست که این امام از فرزندان علی،سرزمینهاچیره می‏شود، اتفاق نظر وجود دارد و تنها اختلاف در این است که آیا این امام درحال حاضر وجود دارد یا اما باید گفت: در اینکه آیه مزبور وعده‏به ظهور امامی است که پیش از برپایی قیامت مالک زمین شده و بر همه
2. «و لقد کتبنا فی‏الزبور من بعد الذکر ان‏الارض یرثها عبادی الصالحون‏»(9)
و ما در زبور، پس از ذکر (تورات)نوشته‏ایم که این زمین را بندگان صالح من به میراث خواهند برد.
مراد از «زبور» در این آیه زبور داود، علیه‏السلام،است. چنانکه در سوره نساء (آیه‏163) و سوره اسراء (آیه 55) آمده است:
«و اتینا داود زبورا»
و به داود زبور را ارزانی داشتیم.
و زبور همان کتاب «مزامیر» است‏که در ضمن کتاب عهد قدیم آمده است: اما در این کتاب چنین می‏خوانیم:
برکنده خواهدشد...»(10) «از خشم دوری کن و از دشمنی بپرهیز، فریب‏کارهای ناشایست را نخور زیرا کسانی که کار ناشایست انجام می‏دهند
«و کسانی‏که انتظار پروردگار را می‏کشند وارث زمین می‏شوند.»(11)
«و اما کسانی که به سکون و آرامش دست‏یافته‏اند وارث‏زمین می‏شوند و در نهایت‏سلامت‏به کامجویی می‏پردازند.»(12)
«زیرا خجستگان و برکت‏یافتگان از آنها وارث‏زمین می‏شوند و نفرین شدگان از آنها ریشه‏کن می‏شوند.»(13)
«درستکاران‏وارث زمین شده و تا ابد در آن ساکن می‏شوند.»(14)
الذی ارتضی لهم و لیبدلنهم من بعد خوفهم امنا یعبودننی لایشرکون‏بی‏شیئا»(15) 3. «وعدالله الذین امنوا منکم و عملواالصالحات‏لیستخلفنهم فی‏الارض کما استخلف‏الذین من قبلهم و لیمکنن لهم دینهم
سازد. و وحشتشان را به‏ایمنی بدل کند. مرا می‏پرستند و هیچ چیزی را با من شریک نمی‏کنند.همچنان‏که مردمی را که پیش از آنها بودند جانشین دیگران کرد. و دینشان را، که خود بر ایشان‏پسندیده است، استوار خدا به کسانی از شما که ایمان آورده‏اند و کارهای‏شایسته کرده‏اند، وعده داد که در روی زمین جانشین دیگرانشان کند،
مهدی منتظر، علیه‏السلام، محقق می‏شود.برای‏امت اسلام تحقق نیافته است، بنابراین ما چاره‏ای نداریم جز اینکه بگوییم این وعده‏ای‏است تخلف‏ناپذیر که با ظهور جانشینی و قدرت‏یافتن در زمین به صورت فراگیرو همیشگی، که در این آیه بدان وعده داده شده، در هیچ برهه از زمان
علیه‏السلام،در قرآن کریم آمده است: در مورد عیسی بن مریم، علیهماالسلام،و بازگشت او به دنیا در آخرالزمان و همچنین پیروی او از امام مهدی،
ان هو الا عبد انعمنا علیه‏و جعلناه مثلا لبنی‏اسرائیل ... و انه لعلم للساعة ، فلا تمترن بها و اتبعون هذا صراط‏مستقیم.»(16) «و لما ضرب ابن مریم مثلا، اذا قومک منه یصدون. و قالوا الهتنا خیر ام هو ما ضربوه لک الا جدلا بل هم قوم خصمون،
راه راست.بنی‏اسرائیلش گردانیدیم... و هر آینه او نشانه فرارسیدن‏قیامت است. در آن شک مکنید، و از من متابعت کنید، این استبرای جدال باتو نگفتند، که مردمی ستیزه‏جویند. او جز بنده‏ای نبود که مانعمتش ارزانی داشتیم‏و مایه عبرت و چون داستان پسر مریم آورده شد، قوم تو به شادمانی‏فریادزدند، و گفتند: آیا خدایان مابهترند یا او؟ و این سخن را
شان مهدی نازل شده است. ودر ادامه نیز چنین می‏گوید: «ابن حجر هیثمی‏» می‏گوید: «مقاتل بن سلیمان‏»و کسانی دیگر از مفسران که از او پیروی می‏کنند، گفته‏اند: این آیه در
»(17) خداوندخواست که فاطمه و نسل او را از شر شیطان رانده شده در امان بدارد و همین رانسبت‏به علی نیز درخواست کرد.نوادگان آنها را کلیدهای حکمت و معادن رحمت‏قرار می‏دهد و سر این موضوع این است که پیامبر، صلی‏الله‏علیه‏وآله، ازنسل‏فاطمه و علی، علیهماالسلام، برکت قرار داده شده و خداوند از نسل آن دو پاک‏سیرتان‏بسیاری خارج می‏سازد و «بزودی احادیثی که در آنهاء تصریح شده که اواز اهل بیت پیامبر است، خواهد آمد.. پس آیه دلالت‏بر این دارد که در
رسول خدا، صلی‏الله‏علیه‏وآله، نیز می‏فرماید:
«کیف انتم اذا نزل ابن مریم و امامکم منکم‏».(18)
حال شماچگونه خواهد بود زمانی که پسر مریم نازل شود و امامتان از شماست.
است. زیرا نزول او در آخرالزمان‏رخ می‏دهد. اما، این سخن خدای تعالی در آیه مزبور که می‏گوید:«و انه لعلم لساعة‏» یعنی اینکه او از نشانه‏های فرا رسیدن قیامت

پی‏نوشتها:

قرار گرفته است. ×. متن حاضر ترجمه مقاله‏ای است‏با عنوان «المهدی‏فی‏الکتاب والسنة‏» که توسط حضرت آیة‏الله معرفت در اختیار مجله
1. در نهایه‏ابن اثیر (ج‏1، ص‏136) چنین آمده است: «لکل آیة منها ظهر و بطن.»
2. ر.ک: السلمی السمرقندی، محمدبن مسعودبن عیاش، تفسیرالعیاشی، ج‏1، ص‏11.
3. سوره قصص (28)، آیه 5.
4. الصدوق، ابو جعفر محمدبن‏علی، معانی‏الاخبار، ص‏78-79.
5. کلمه «الشماس‏»، مصدر «شمس‏الفرس‏»است و هنگامی استعمال می‏شود که اسبی از سواری دادن خودداری کند.
دوشیدن‏از او رفته گاز می‏گیرد. 6. کمله «الضروس‏» به معنای شتر بدخویی‏که به خاطر عطوفتی که نسبت‏به فرزند خود دارد کسی را که برای شیر
7.فیض الاسلام، علینقی، ترجمه و شرح نهج‏البلاغه، حکمت 200، ص‏1181-1180.
8. ابن ابی‏الحدید، عزالدین ابوحامد، شرح نهج‏البلاغه، ج‏19، ص‏29.
9. سوره انبیاء (21)، آیه 105.
10. زبور داود، مزمور 8-9.
11. همان، مزمور 10.
12. همان، مزمور11.
13. همان، مزمور22.
14. همان، مزمور29.
15. سوره نور (24)، آیه 55.
16. سوره زخرف (43)، آیه 61.
17. الهیثمی، احمدبن حجر، الصواعق‏المحرقة، ص‏96.
احمد،مسند احمد، ج‏2، ص‏272 و336، الطبرسی، الفضل‏بن‏الحسن، مجمع‏البیان فی‏تفسیرالقرآن، ج‏2، ص‏449. 18. البخاری، اسماعیل‏بن ابراهیم، صحیح‏البخاری،ج‏4، ص‏205; مسلم‏بن‏الحجاج، صحیح مسلم، ج‏1، ص‏94; ابن حنبل،

مقالات مشابه

بررسی تطبیقی وجود منجی‌ موعود در قرآن و عهدین

نام نشریهقرآن در آینه پژوهش

نام نویسندهمرتضی خرمی, سیده‎فاطمه حسینی, محمد هادی یدالله‌پور

سبک اخلاق اجتماعی مهدی‌یاوران؛ برگرفته از آیات و روایات

نام نشریهپژوهش هاي مهدوي

نام نویسندهعلی‌نقی فقیهی, سمیه دریساوی, حسن نجفی

بررسی تطبیقی «آیه اظهار» از منظر فریقین

نام نشریهپژوهش هاي مهدوي

نام نویسندهرضا رمضانی, سیدمسعود پور سیدآقایی, سیدمحمدحسین موسوی

واکاوی جریان نجات مستضعفان در قرآن

نام نشریهپژوهش هاي مهدوي

نام نویسندهمحمدمهدی حائری‌پور

مهدویت در قرآن (تأملی در آیه 105 سوره انبیاء)

نام نشریهپژوهش هاي مهدوي

نام نویسندهسیدمسعود پور سیدآقایی, سیدمحسن کاظمی, محمد حلفی